پایگاه تالش شناسی پنجره ای به روی فرهنگ و تمدن تالش
کیوان پندی
بعد از محصول برنج ،چای دومین محصول مهم و با اهمیت این منطقه فومن و شفت تلقی می‌گردد.
از تاریخ کشت این گیاه ارزشمند در این نواحی اطلاعات اطلاع دقیقی دقیق و روشنی در دست نیست، ولی باید پذیرفت که کشت آن در این منطقه به مراتب دیرتر از رواج مصرف آن صورت گرفته، چون قبل از این که چای در این نواحی مصرف عمومی پیدا کند ،مصرف قهوه در این مرز و بوم معمول بوده است.
به همین دلیل دکان هایی که امروزه فقط چای در آن عرضه می‌شود به روال گذشته قهوه خانه نامیده می‌شوند.
از تحقیقات و مطالعات برخی از منابع این طور استفاده می‌شود که بعد از کاشت این محصول در موطن اصلی خود یعنی چاهانه سر ( لاهیجان) منطقه فومنات از گیلان غربی, نخستین جایی بوده که کشت این محصول در آن صورت گرفته است .
رابینو می‌نویسد:
آزمایش کشت چای در لاهیجان شروع شد واکنون در فومن نیز کشت می‌شود ولی محصول چای تاکنون از نظر بازرگانی اهمیت و موقعیتی پیدا نکرده است.
هم او در جای دیگر است کتابش آورده است:
برای کشت چای در ««اباتر »کوششهایی به عمل آمده است ولی اقدام به کشت چای هنوز زود به نظر می رسد.
دکتر شاپور آلیانی در کتاب نهضت جنگل و معین الرعایا آورده است :
با کشت چای در ایران ( لاهیجان )به تو صیه معین الرعایا میرزا رحیم خان جنگلی ««داماد معین الرعایا »اولین باغ چای را در زیده احداث کرد که در حال حاضر، یکی از منابع پر درآمد مردم زیده است .
حبیب آقای فومنی، فرزند مرحوم سید زین العابدین فومنی که خود یکی از صاحبان باغ چای در نوده فومن است، اظهار می دارد کاشت چای در منطقه فومنات ابتدا در طاهرگوراب صورت گرفت که پس از آن، مرحوم عباس خان اصالت معروف بانکی که نماینده کاشف السلطنه بود، مقداری تخم چای را به مرحوم ابوی داد و ایشان نیز در نوده به کشت و توسعه آن پرداختند.
با توجه به گزارش‌های بالا بعد از کاشت اولیه چای در لاهیجان سپس در تنکابن منطقه فومنات دومین جایی است که کشت چای در آن صورت گرفته است.
حال آنکه در این که کشت ابتدایی آن در کدام نقطه از فومنات بوده اختلاف نظر وجود دارد.
غیر از فومن، اباتر ،زیده و نوده، آگاهان ،محل روستای کاس احمدان در اصل کاسه مندان را نیز نخستین محل کاشت اولیه محصول در فومنات می‌دانند که توسط مالک آن یعنی عباس خان اصالت کشت شد.
برخی هم روستای گوراپس را نخستین محل کشت این محصول دانستند که توسط مرحوم محمد علی دادور برای اولین بار کشت شد.
بهر حال بعد از کشت چای در لاهیجان فومنات را باید دومین نقطه از گیلان دانست کشت چای در آن صورت گرفته است.
میزان بهره برداری از آن تا پیش از اصلاحات ارضی، با توجه به وضعیت مالک مالکیت عرصه و اعیان در این منطقه متفاوت بوده است.
مال الاجاره هر هکتار باغ چای در باغ هایی که شش دانگ که عرصه و اعیان آن متعلق به موجر بود، در هر هکتار ۲۰ پوت( هر پوت برابر با ۱۶/۳۸۰ کیلوگرم) یعنی معادل ۳۳۰ کیلوگرم چای خشک بود .
میزان اجاره در باغ هایی که اعیان آنها متعلق به رعیت بود.
در هر هکتار سالانه ۸ پوت چای خشک (۱۳۲ کیلوگرم )یا ۴ برابر آن برگ سبز چای بوده است.
بعد از کشت اولیه بذر چای در شهر چای و چای کاران یعنی لاهیجان در بهار سال ۱۳۰۸ هجری شمسی، چند کارشناس چینی جهت آموزش چای کاران وارد ایران شدند.
در سال ۱۳۰۹ نخستین بنگاه برای خریداری محصول چای در تنکابن گشایش یافت و در همین سال اولین کارخانه چای سازی دولتی در ایران در آبادی کوه بیجار لاهیجان به وجود آمد که امروزه با نام چای سازی فجر شناخته می شود .
پس از این به علت نبود کارخانه چای برای چای کاران منطقه فومنات کارخانه چای خشک کنی جاوید فومن به عنوان اولین کارخانه چای در فومنات شروع به فعالیت کرد این کارخانه که در ضلع شرقی فلکه چهار دختران شهر فومن واقع شده است در سال ۱۳۳۳ تاسیس و به عنوان نخستین کارخانه تولید کننده چای خشک در منطقه شروع به فعالیت نمود کارخانه مزبور که ابتدا متعلق به شرکت اختیو و توسط دو خانواده به نامهای دیبایی و افشار بنیان گذاشته شد شده و بعدها نیز توسط چند سهام دار و با یک مدیر عامل به فعالیت خود ادامه می داد، در سال ۱۳۸۷ توسط مهندس سید عباس موسوی خریداری امروزه با نام کارخانه چای فومنات به کار خود ادامه می‌دهد.
بعد از این کارخانه کارخانه چای سازی عمویی) محمدتقی عمویی فومنی) به عنوان دومین کارخانه منطقه در سال ۱۳۴۰ و کارخانه چایسازی صومعه سرا حاج مهدی آستانه ای نیز در سال ۱۳۴۷ راه‌اندازی گردید و پس از آن بر تعداد کارخانه های چای سازی در این مناطق افزوده شد.
باید دانست که قبل از راه اندازی کارخانه چای در این منطقه چای به صورت سنتی و ابتدایی در محل خشک می‌شد بر اساس آمار سال ۱۳۷۸ تعداد چایکاران شفت، صومعه سرا و فومن جمعا ۶۴۹۶ نفر و سطح زیر کشت آنها ۳۲۹۱ هکتار بوده است.
طبق آمار مزبور شهرستان شفت با ۴ کارخانه امام چای، مهدیه، منهاج، وسیاهمزگی به ظرفیت ۹۴۸۵۰ کیلوگرم در شبانه روز, شهرستان صومعه سرا ,با یک کارخانه به ظرفیت ۱۸۹۰۰ کیلوگرم در شبانه روز و شهرستان فومن با چهار کارخانه جاوید ,عمویی، چای چو،امیر حشمتی ،با ظرفیت ۱۲۰۲۵۰ کیلوگرم در شبانه روز مشغول فعالیت بوده اند
منبع کتاب سرزمین و مردم فومنات
