پنج پرسش و پاسخ درباره زبان تاتی

گفتگوی محمد شادخاطر با علی عبدلی درباره زبان تاتی

۱ – شادخاطر : ما همیشه می گوئیم که تات و تالش …یعنی تات ها با تالش ها با هم فرق می کنند . در عین حال تاکستانی ها را مانند خود  تات می دانیم درحالی که زبانشان را خیلی کم متوجه می شویم ولی زبان تالشی را جدا از زبان تات می دانیم درحالی که تفاوت این دو بسیار کم است. مثل تالشی ماسوله،  تالشی ماسال  و…سوال اینست؛ که از نظر زبان شناسی تفاوت تات و تالش در چیست؟ چرا ما خود را تالش نمی دانیم درحالی که قرابت ما از نظر زبان به تالش نزدیکتر است و برعکس به همان نسبت زبان  تات های دیگر نقاط ایران را به زحمت می فهمیم ولی خود را تات زبان می دانیم؟؟

عبدلی : تالشان و تات های خلخال و کلا استان اردبیل هردو آتروپاتنایی اند و هویت و ریشه تاریخی مشترکی دارند . بخشی از این جامعه از دوردست های تاریخ با انتخاب پیشه دامداری و شیوه زندگی کوچ نشینی از غرب البرز شمالی به ارتفاعات جنگلپوش آن رفته و تدریجا در آنجا مستقر شدند و با نام تالش شناخته شدند اما ساکنان سرزمین های غربی آن رشته کوه که اسکان یافته و به اصطلاح شهری شده بودند، همچنان به نام آترو پاتنایی  یا آذربایجانی باقی ماندند و هنگامی که قبایل ترک به آذربایجان وارد شدند، آنهارا تات خواندند .

تالشی و تاتی شاهرود و کلا تاتی استان اردبیل ، دو زبان جدا از هم نیستند . بلکه شاخه ای از پهلوی به شمار می ایند که به گویش هاو گونه های مختلف در آتروپاتنا رایج بوده و پهلوی خوانده می شد. تالش نیز که گوشه ای از آتروپاتنا بود، بعدا درهمین  زمانهای تقریبا نزدیک به گیلان متصل شده است. لذا تالشی با تاتی شاهرود و ارسباران و نمین درداخل شاخه شرقی پهلوی یا زبان پهله قرار می گیرد . گویش هریک از این مناطق با هم تفاوت هایی دارد ولی هیچ یک شان بردیگری برتری ندارد و هیچ کدام زیر مجموعه دیگری نیست. اما باید گفته آید که تحولات تاریخی و شرایط محیطی بر هردوی این ها تاثیر برابر نداشته است از این رو امروزه همانطور که تالشان ماسال و فومنات، نمی توانند با تالشان شمال، یعنی از چوبر و حویق تا عنبران ( انبران) به آسانی ارتباط برقرار کنند ، تات های  کلور وشال هم  به اسانی نمی توانند با اهالی لرد و کجل ارتباط برقرار کنند.

تاتی قزوین هم که بازبسته به شاخه دیگری  از پهلوی ست، با تاتی شاهرود و ارسباران دریک شاخه قرار نمی گیرد.

۲-  شادخاطر: چرا زبان تاتی نسبت به دیگر زبانها باستان ناشناخته است و وظیفه اهل قلم در این خصوص چیست؟

عبدلی : خوشبختانه حالا دیگر  ناشناخته نیست . کارهای مهمی در این زمینه انجام شده تا جایی که من خبر دارم، فرهنگ تاتی و تالشی با وجود همه کاستی هایش در خارج از ایران نیز معرف تاتی شاهرود خلخال است. اما هنوز حرف های فراوان  برای گفتن باقی ست که باید به قلم پژوهشگران جاری شود .  تنها تاتی به این سرنوشت دچار نیست . علتش جبر زمان، سیل خروشان جهانی شدن و غفلت خانواده هاو روشنفکران و نبود برنامه حمایتی از  سوی دولت است . انسان به چیزی که دارد و اهمیتش را می داند افتخار می کند. بسیاری از نسل های جوان از داشته های خود خبر ندارد یا دارد اما به اهمیت آن آگاه نیست در نتیجه آن را در زندگی خود موثر نمی داند . این وظیفه ما و روشنفکران مااست که نسل های بعد خودرا با داشته های قومی و ملی شان اشنا کنیم .

۳-  شادخاطر : چرا نسل جوان ما زبان تاتی فاصله گرفته است ؟

عبدلی : آنها فاصله نگرفته اند، خانواده ها، شرایط زندگی، محیط زندگی و چند عامل مهم دیگر ، نسل های جدیدرا به جانب واگرایی و دورشدن از زبان مادری و فرهنگ قومی کشانده است . وقتی  والدین با فرزندانشان  تاتی صحبت نکند، این زبان در مدرسه و دانشگاه و رسانه ها زبان و فرهنگشان جای شایسته ای نداشته باشد. وقتی برای کسب و  کار ناچار به صورت انبوه راهی کلان شهرها می شوند و ناچار باید خودرا با نظام ارتباطی محل زندگی جدید وقف بدهند. چه مجالی برای حفظ زبان مادری باقی می ماند؟ من در اینجا سفارش می کنم که دست کم کتاب های مرا بخوانند . خصوصا تاریخ تالش، فرهنگ تطبیقی تالشی و تاتی را . بخش قابل توجهی از کتاب تاریخ تالش، تاریخ مشترک تالش و تات های خلخال است . زیرا دست کم کل استان اردبیل زمانی جزو خاک کادوسیه بوده. شاهرودی ها هم مانند تالشان، کادوسی هستند .

۴-  شادخاطر : جمعیت تات زبان در دنیا چه قدر هست و پراکندگی آنها بیشتر در کدام مناطق میباشد

عبدلی : آماری  از تات زبان های جهان در دست نیست . همانطور که در کتاب تاتهای ایران و قفقاز شرح داده ام گویش ها و گونه های  موسوم به تاتی  از خراسان تا استان مرکزی  و تا آذربایجان و قفقاز  رایج است . در این بین گویشوران تاتی بیشتریین تراکم را در استان قزوین دارند و پس از آن در شاهرود خلخال .

۵-  شادخاطر : تاتی زبان معیار ندارد، رسانه های موثر ندارد؛ دچار پراکندگی و تشتت در مناطق مختلف کشور است ؛ به شدت در مقابل زبان مهاجم در حال عقب نشینی است ؛ با این اوضاع و احوال چه تضمینی برای تداوم و بقای آن وجود دارد ؟

عبدلی : بله همه ی مواردی که اشاره کردید درست است شاید  تاسف انگیز باشد که بگویم گذر زمان هیچ به نفع تاتی و دیگر زبانها و گویش های مشابه نیست و هیچ تضمینی برای ماندگاری زیاد آن وجود نددارد. اما آنچه که امروز ازاین زبان داریم گنجینه گران بهایی ست یادگار نیاکان، که در آن اصالت قومی و ایرانی  خود را می بینیم  پس باید تا جایی که در  توان داریم، از آن پاسداری کنیم. عبارت کلور شهر پهلوی مفهومی زیبا و هم حقیقی دارد . بکوشیم آن زیبایی و حقیقت را به خوبی بشناسیم و معرفی کنیم .