گیاهان دارویی بومی تالش

چوچاغ

نام علمی eryngium campestre

چوچاغ یا زولنگ از جمله گیاهان دارویی با پتاسیل های ناشناخته است که رو به فراموشی است. این گیاه دارای مصارف متعددی همچون سبزی کاری، گل کاری و دارویی و از جمله مصارف دارویی این گونه مدر، مسکن درد، اشتها آور و خاصیت آنتی اکسیدانی است. محققان به تازگی دریافتند که از گیاه زولنگ می توان برای کاهش آهن خون در بیماران تالاسمی هم استفاده کرد.
نام علمی زولنگ eryngium campestre و نام فارسی آن شش شاخ است. در مازندران به آن زولنگ معنی قسم ، در شهسوار ششاک و رامسر شوشاخ (در واقع شش شاخ) و در گیلان آن را چوچاق و یا انارچوقاق می گویند. اعراب آن را قرصعنه مسدس می نامند. در داروسازی سنتی ایران به بسیاری از خارهای دارویی که تعداد آن ها از ده گونه بیشتر است، قرصعنه گویند، ولی در اصل منظور همان زولنگ می باشد. گیاه زولنگ خاردار و از تیره چتریان است، زولنگ گیاهی است چندساله که اغلب به رنگ آبی آسمانی، با پراکندگی در شمال ایران در مناطق جلگه ای از رامسر تا گلوگاه و ارتفاعات میانی البرز در شیب های شمالی قابل رویش است. زولنگ بومی نواحی شمال ایران می باشد

عمده ترکیبات موجود در زولنگ شامل اسانس‌های مختلفی مانند لیمونن ، آلفا پی نن و اسید فولیک است ، همچنین ریشه گیاه دارای تانن ، قند ساکارز و اسانس زولنگ با بویی مطبوع حدود ۸۸ درصد است.

این گیاه آرامش‌بخش اعصاب ، محرک قوای جنسی ، بهبود بواسیر ، تسکین دهنده بیماری‌های رماتیسمی و رفع التهابات ، تسکین دهنده دل درد و ریشه آن نیز برای تحلیل ورم‌ها مفید است.

قسمت های هوایی گیاه را هنگامی که تر و تازه است می توان پخت و بهترین سبزی خورشتی است. تمام قسمت های گیاه پیشاب آور و ملین بوده، اشتها و شهوت را افزایش می دهد. به دلیل داشتن اسید فولیک خون ساز است، پادزهر سموم، جوشانده آن مسکن درد پهلو، جوشانده بیخ آن همراه شکر بادشکن و جهت از بین بردن نفخ و درد پهلو مفید است. ادرار، شیر و عرق را افزایش می دهد، سنگ کلیه و مثانه را از بین می برد. مربای بیخ تازه آن خوشبو کننده دهان و محرک باه است. عصاره بیخ آن برای عقب افتادگی عادت ماهیانه مفید است، پماد بیخ آن با آرد جو و برگ کاسنی نرم کننده ورم های سخت می باشد.

این سبزی معطر به ویژه در سبزی پلو با ماهی البته بیش تر با سنجرغ (انارجیجه در رویان و گیلان ) ، سبزی دل پر ماهی همراه با گردو، کوکو سبزی، سبزی مخصوص پرورده کردن زیتون و مانند آن مورد استفاده قرار می گیرد.

خواص دارویی

عبارتند از : این گیاه آرامش‌بخش اعصاب ، محرک قوای جنسی ، بهبود بواسیر ، تسکین دهنده بیماری‌های رماتیسمی و رفع التهابات ، تسکین دهنده دل درد و ریشه آن نیز برای تحلیل ورم‌ها مفید است.

تمام قسمتهاى گیاه شش شاخ، پیشاب آور و ملین بوده ، و اشتها را زیاد مى کند و عادت ماهانه بانوان را باز مى نمایند. و به دلیل داشتن اسید فولیک خون ساز است، خوردن بیخ آن اشتها و شهوت را زیاد مى کند و پادزهر سموم است ، و جوشانده آن مسکن درد پهلو است . آشامیدن جوشانده بیخ شش شاخ با شکر، بادشکن بوده و جهت از بین بردن نفخ و درد پهلو مفید است . ادرار، شیر و عرق را زیاد مى کند و سنگ کلیه و مثانه را ازبین میبرد و براى دلپیچه نافع است .مرباى بیخ تازه آن، خوشبو کننده شکم و محرک باه است . عصاره بیخ شش شاخ، باز کننده حیض است ، ضماد بیخ شش شاخ با آرد جو و برگ کاسنى نرم کننده ورمهاى سخت مى باشد.

اطلاعات دربارچوچاغ

مزاج :گرم است. دارای خاصیت لطیف و تحلیل برند و موثر در درمان . مفاصل : در علاج کزاز مفید است .
سر : آب پزش را در دهان بگردانند داروی درد دندان و در علاج هر نوع نزله مفید است و ریشه هایش نیز همین کارها را انجام می دهد .
نفس : در بیرون راندن خون از سینه مفید است                                          
اندام های غذا : بیخش علاج استفراغ پی در پی است .
اندام های راننده : بیخش در علاج تراوش رطوبت های همیشگی زهدان مفید است

کوله خاس

نام علمی: Ruscus hyrcanus Woron.

نام‌های دیگر: جز، جیز (مازندران)، چُوشْت، چُشْت (تالش)، هس (آستارا)، پل، کُول، کولر، کول کیش، کُولْ‌خَس، کُوله خَس

کُوله خاس درختچه‌ای کوچک و همیشه سبز و دوپایه از تیرهٔ لاله (Liliaceae) با ساقه‌های زیرزمینی ضخیم و افقی و به ارتفاع ۲۵ ـ ۴۰ سانتی‌متر است که در اغلب نواحی جنگل‌های شمال می‌روید.

این گیاه در نواحی شمال ایران در سطح زیادی از جنگل‌ها، به‌ خصوص جنگل‌های انبوه و یا حاشیهٔ آنها می‌روید و ارتفاع رویش آن در دره‌های مرطوب نزدیک دریای کاسپین تا ۱۰۰۰ متر می‌رسد. گلستان: گرگان، بندرگز، علی آباد، پارک ملی گلستان، زیارت، آزادشهر.
مازندران: نوشهر، چالوس، آمل، بابل، ساری، بهشهر، تنکابن، رامسر. گیلان: چابکسر، رشت، لاهیجان، بندر انزلی، رضوان‌شهر، اسالم، جادهٔ اسالم به خلخال، آستارا، جادهٔ آستارا به اردبیل.

کوله خاس گیاهی سایه‌پسند است و در جنگل‌های انبوه شمال که نور به کف جنگل نمی‌رسد، به همراه دیگر گونه‌های سایه‌پسند همچون نونهال شمشاد و ممرز و آزاد و تَمیس دیده می‌شود. این گیاه در جنگل‌های جلگه‌ای شمال با بلوط و در میان‌بند با راش جامعهٔ گیاهی تشکیل می‌دهد. جامعهٔ راشستان با کوله خاس در خاک‌های با سنگ مادر آهکی دیده می‌شود.

ریزوم و ریشهٔ کوله خاس که به صورت قطعاتی به رنگ خاکستری مایل به زرد و پوشیده از ریشه‌های باریکی در سطح پایینی است، مصرف دارویی دارد. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که در قرون وسطی، ایرانیان و عرب‌ها تنها مللی بودند که از کوله خاس زودتر از دیگران برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌کردند.

خواص دارویی

ریزوم و ریشهٔ گیاه، اثر مُدر و اشتهاآور دارد که اثر معالج در برقراری و تحریک ترشحات ادرار و رفع آب آوردن بافت‌ها و استسقا و بیماری‌های مجاری ادرار و سنگ کلیه و همچنین زردی و نِقرس و حالات خَنازیری (گرفتگی گره‌های لنفاوی گردن) و کم‌خونی دختران جوان دارد. از برگ آن در گذشته دم‌کرده‌های تب‌بُر تهیه می‌شد.

میوه و برگ آن با آب انگور برای تقویت معده و کبد و معالجهٔ یرقان و اسهال مفید است و ترشح شیر را افزایش می‌دهد.

در سال‌های اخیر ریشهٔ این گیاه در گیلان و مازندران به صورت گیاه دارویی به خارج صادر می‌شود.

گزنه

نام علمی : Urtica

گیاهی است که از دوران ماقبل تاریخ نیز وجود داشته و مردم آن زمان از آن برای تغذیه استفاده می کردند و از خواص درمانی آن اطلاع داشته اند . جالینوس حکیم که در قرن دوم میلادی زندگی می کرده آنرا برای رفع سرماخوردگی و بیماری دستگاه تنفسی بکار می برده است . گزنه :گیاهی است علفی و چند ساله که ساقه آن چهار گوش بوده و بطور قائم تا ارتفاع یک متر بالا می رو د. این گیاه در خرابه ها ،‌باغها و نقاط مرطوب که چهارپایان از آن عبور می کنند بحالت خودرو می روی ریشه این گیاه خزنده بوده و در ناحیه ای که سبز می شود کم کم تمام منطقه را فرا می گیرد .

ساقه این گیاه را پرزها و تارهای مخروطی شکل پوشانده که در صورت لمس کردن ساقه بدست می چسبد و پوست را می گزد که تولید خارش و سوزش می کند و شاید بهمین دلیل آنرا گزنه نامیده اند .

تخم آن نرم ، ریز و تیره رنگ و مانند تخم کتان است قسمت مورد استفاده این گیاه برگهای تازه ، ریشه شیره و دانه آن است .

خواص داروئی: 

گزنه از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک و خواص دارویی آن عبارت است از:

۱) گزنه مو را تقویت کرده و از ریزش موی سر جلوگیری می کند ، حتی در بعضی از موارد موی سر دوباره می روید . برای استفاده از این خاصیت ۶ گرم سر شاخه ها و برگها و ریشه گزنه را بتنهایی و یا با ۳۰ گرم چای کوهی در یک لیتر آبجوش ریخته و آنقدر بجوشانید تا حجم مایع به نصف برسد . شبها مقدری از این مایع را به سر بمالید و صبح بشوئید .

۲)برای براق شدن و جلا دادن به موها بعد از شستشوی سر موها را با چای گزنه ماساژ دهید . بدین منظور یک قاشق چایخوری برگ گزنه خشک را در یک لیوان آب جوش ریخته و مدت نیمساعت بگذارید بماند . ماساژ دادن با این چای ، شوره سر را برطرف می کند.

۳)دستگاه هاضمه را تقویت می کند

۴)ادرار را زیاد می کند

۵)برای درمان بیماری قند مفید است بدین منظور یک فنجان چای گزنه را سه بار در روز میل کنید

۶)ترشح شیر را در زنان شیرده زیاد می کند

۷)اخلاط خونی را برطرف می کند

۸)بیماریهای پوستی را برطرف می کند

۹)برای باز کردن عادت ماهیانه از دانه گزنه استفاده کنید

۱۰)در درمان کم خونی موثر است و تعداد گلبولهای قرمز را زیاد می کند

۱۱)اگر در ادرار خون وجود داشته باشد گزنه آنرا برطرف می کند

۱۲)گزنه عرق آور است

۱۳)پاک کننده اخلاط سینه ، ریه و معده است

۱۴)نیروی جنسی را تقویت می کند

۱۵)گرفتیگی های کبدی را رفع می کند

۱۶)برای از بین بردن زگیل ، ضماد برگهای تازه آنرا روی زگیل بمالید .

۱۷)برای پاک کردن مثانه ، رفع عفونت مثانه و دفع سنگ از مثانه برگ گزنه را همراه با ریشه شیرین بیان دم کنید و بنوشید

۱۸)برای التیام زخم ها و زخم های سرطانی از ضماد تخم گزنه مخلوط با عسل استفاده کنید

۱۹)برای برطرف کردن کهیر از جوشانده گزنه بمقدار سه فنجان در روز بنوشید

۲۰)درد نقرس را کاهش می دهد

۲۱)برای برطرف کردن ناراحتی های زنانه قبل از عادت ماهیانه از چای گزنه استفاده کنید

۲۲)ناراحتی های کلیه را برطرف می کند

۲۳)ضماد آن درد عضلانی را برطرف می کند

۲۴)کرم معده و روده را می کشد

۲۵)درمان کننده بواسیر است

۲۶)برای برطرف کردن درد رماتیسم ، برگهای تازه آنرا روی پوست بمالید