پایگاه تالش شناسی پنجره ای به روی فرهنگ و تمدن تالش
علی عبدلی
زبان ایرانی رایج در شمال شرق جمهوری اران و داغستان که تاتی خوانده می شود، با گویش های تاتی رایج در ایران تفاوت اساسی دارد اما به اندازه تاتی ایران، برای فارسی زبان ها قابل فهم است . این گویش نیز مانند تاتی ایران، گویش خاصی است که گونه های مختلفی را دربر می گیرد . در زیر یک متن کوتاه به چند روایت تاتی قفقاز، جهت نشان دادن تفاوت بین گونه های آن گویش آمده است :
تاتی دَوَچی :
( ۱ ) یَتا اَدَمی آما بَ یان میرزَ گوفدی بَی او کی : بَی مو کاغذ نَوُش . ( ۱ ) ای میرزا جواب دَ کی نَ می دانوم نویشدَن بَ ای کی پای مَن در بَسَختَن . ( ۳ ) او اَدَمی قوفتدَن : من تورَ بَ هیچ جیگَ نَ آفروسَنَروم کی . تو پای تورَ بَهَنَ بَساخدَنی . ( ۴ ) میرزَ گوفدی : گف تو دوزو اما کئی کی من کاغاذ نَوُشتوم بعدَ مَنَ نَ اَرَ سَییند کی ( ۵ ) بییَ یورَ خون. بَیی کی خط مَنَ هیچ کس نَ بَدَنیسَتَن خوندَن .
تاتی قوناق کند :
( ۱ ) یَ اَدَمی آما بَ یان میرزَ گوفدی بَ او کی : بئی مَن کاغذ نَ اوش ( ۲ ) میرزَ جواب دا کی : من نَ مودَنوم بَریو کی پای من در بَساخدَن . ( ۳ ) اون اَدَمی گوفدَن : من تورَ هئچ جیگَ نَ اَفورسَرَندوم کی تو پای تورَ بَهانَ بَساخدَنی . ( ۴ ) میرزَ گوفدی : گاف تو دوزو اما کئی کی من کاغذ نَوُشدوم بعدَ نَرَ سَییند مَنَ کی ( ۵ ) بییَ کاغذَ خون . بَری یو کی خط مَنَ هیچ کس نَ بَسَن خوندَن .
تاتی بالخان :
( ۱ ) یَغو مرد آمو بَ یان میرزَ وَ بَ او کوتی : بَرَ مو کئی غاذ نوش . ( ۲ ) ای میرزا جواب دو : مو نَمتانوم . بَرَی کی پو مو دَر دَرَن .( ۳ ) ای مرد جاواد دو : مو کی تورَ بَ هیچ جَغَ نَ خَستونوم فوستوم . بَرَی چی هئیدا ] هی پا [ بهانَ باردَنی. ( ۴ ) میرزا کوتی : هَدی تو دوز-او َمو کئی کی مو کئی غاز نوشتونوم بعدَ مونَ گال شَندونوند کی ( ۵ ) بیو اورَ بیخون . بَرَی کی خط مونَ هیچ نَتانیستَن خوندن .
ترجمه فارسی :
( ۱ ) یک نفر آمد به نزد میرزا گفت به او که برایم کاغذ بنویس ( ۲ ) میرزا به او جواب داد که نمی توانم بنویسم . برای این که پایم درد می کند . ( ۳ ) آن مرد جواب داد : من که نمی خواهم تورا به جایی بفرستم که پای خودت را بهانه می کنی . ( ۴ ) میرزا گفت حرف تو درست است امی پس از اینکه کاغذرا نوشتم مرا صدا می زنند که ( ۵ ) بیا آن را بخوان . برای این که خط مرا هیچکس نمی تواند بخواند .
شماری از واژگان تاتی قوناق کند
آب ǎo
جوش duš
آبستن ostǎn
آسیاب ostǎn
آسیاب بان osioči
آفتابه qrqul
سیب gavǎli
آلوچه aluča
آنها ošun
آوردن ǎvardan
آهن ohu
اژدها aždarhǎ
اسب as
استخوان osturun
اشک ars
افسار owsǎr
کشیدن kaširan
هلو šaflatu
دودکش gulva
هیزم huzum
باریدن vǎristan
بازی vǎzi
بافتن vǎftan
بچه ayal
برادر birǎr
برادر زن zan birǎr
بردن bǎrdan
برف barf
بریدن kasmak
برگ valg
برگرداندن vǎgardondan
برگشتن vǎgaštan
بره vare
بسیار qey
بستن dabastan
بشقاب mišqǎb
پری شب paršeo
پستون peštun
پشکل pušgul
پلو aš
پنهان pǎnǎ
پوسیده pusira
پیاله peyla
پیرهن še
تابستان hǎmi
تخم مرغ xǎykǎrg
جدا jura
جنگل euša
جوال guvǎl
جوان jǎfil
چارق turǎx
منبع : ماهنامه تالش شماره ۱۱۰
