پره سر تالش

 پَره‌سَر یکی از شهرهای استان گیلان در شمال ایران است. پره سر در کناره جنوب غربی دریای خزر، در مسیر راه بندر انزلی ـ آستارا یا کریدور شمال–جنوب قرار دارد. پره سر در ۱۳۴۱ خورشیدی شهر شد و با تشکیل بخشِ پره سر در سال ۱۳۷۶ خورشیدی، به مرکزیت آن درآمد. جمعیت آن طبق سرشماری اولیه ۱۳۹۰ خورشیدی، ۷۸۲۶ تن بوده است.

 این شهر که در بخش پره سر شهرستان رضوانشهر استان گیلان قرار دارد دارای آب و هوای معتدل خزری می‌باشد بهترین موقع برای سفر به این منطقه ماه‌های اردیبهشت، خرداد، شهریور و مهر است که رطوبت هوا به نسبت کاهش می یابد.

 ساکنان بومی این منطقه تالشان هستند که با گذشت زمان گیلکان از شرق به این مکان مهاجرت کرده‌اند و ترکان از غرب یعنی آذربایجان آمده‌اند، کردهای این شهر که دارای جمعیت اندکی هستند در زمان رضا شاه به این منطقه کوچانده شده‌اند؛ پس در نتیجه این شهر دارای فرهنگهای مختلفی است در واقع دارای یک فرهنگ مشترک از همه اقوام ساکن شمال غرب فلات ایران است.

 نام این شهر از دو قسمت (پره=محل ماهیگیری) و (سر=پسوند مکان) تشکیل شده است نام قدیمی این منطقه (تالش دولاب) بوده است که یکی از قسمت‌های خمسه تالش بوده است که با تجمع مردم وکوچ اقوام دیگر به کلی تغییر پیدا کرده و به پره سر تبدیل شده است.

     آب و هوا

 حداکثر دمای آن در تابستان ْ ۳۴، حداقل آن در زمستان ْ ۳-، و میانگین بارش سالانه آن ۱۴۴۰٫۶ میلیمتر در ایستگاه پیلمبرا است.(البته این ارقام میانگین آمار بوده ودر بعضی سالها متغیر می‌باشد) ایستگاه پیلمبرا اولین ایستگاه اقلیم شناسی استان گیلان می‌باشد که در سال ۱۳۴۷ تاسیس شده است.

 تقسیمات سیاسی

 بخش پره سر. در مغرب و شمال شهرستان رضوانشهر قرار دارد. از شمال به بخش اَسالِم (در شهرستان طوالش)، از جنوب به بخش مرکزی (شهرستان رضوانشهر) و شهرستان ماسال، از مشرق به دریای خزر و از مغرب به شهرستان خلخال محدود می‌شود و مشتمل است بر دو دهستان به نامهای دیناچال و ییلاقی اَردِه و شهر پره سر.

 شهر پره سر در ۷۰ کیلومتری مرکز استان شهر رشت، ۴۰ کیلومتری بندر انزلی و صد کیلومتری شهر آستارا واقع شده است. این بخش دارای دو دهستان به نامهای ییلاقی ارده و ساحلی دیناچال است. ما در این مبحث به صورت جداگانه به مکانهای دیدنی وتاریخی دو دهستان می‌پردازیم:

 تاریخ

 در میان درختان جنگلی و کنارهٔ شمال شرقی شفارود با مناظر زیبا و رویایی جاده‌ای به سمت جنوب غربی راه می‌گشاید که با پشت سر گذاشتن روستاهای مسیر خود چون: دُوران، سیاب، گیلیار، سفیه چوان، اَچِل، بن آوی و طی مسافتی حدود ۳۳ کیلومتر به روستای ییلاقی وسکه و روستای مجاور آن مینه رو، منتهی می‌گردد.

 علاوه بر چند خانوار کوه نشین که دایم در روستاهای مذکور ساکن می‌باشند، حدود ۲۰ خانوار از کشاورزان پره سر نیز پس از کشت برنج در فصل تابستان به منظور فرار از هوای شرجی جلگه به آنجا می‌کوچند.

 در سالهای اخیر در آن آبادی‌ها گورستان‌های باستانی مهمی شناسایی شده. در کاوش‌های باستان شناسی در این منطقه گورهای مختلفی کشف و لایه برداری شده و علاوه بر اسکلت‌های موجود در گورها، اشیایی همچون ظروف سفالی، مهره‌های تزئینی، النگو، ادوات آهنی، خنجر، سر پیکان، تبر و شمشیر که کاملاً اکسیده شده بودند و به دست آمده، بعضی از اسکلت‌ها نیز به دلیل رطوبت شدید متلاشی و امکان جمع آوری آن‌ها برای مطالعات بعدی وجود نداشت.

 قدمت این گورستان‌ها به دوران اشکانی می‌رسد. محوطه وسکه در بخش پره سر، روستای وسکه واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ مهر ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۱۴۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 محوطه مزگت در بخش پره سر، روستای بناوی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۷۴۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این منطقه از نظر فسیل شناسی هم بسیار غنی است زیرا عموما در مناطق کوهستانی سنگها به صورت رسوبی می‌باشند.

 ییلاقی ارده

 این دهستان که مرکز آن در کوه‌های تالش واقع شده ارده (Arde) نام دارد که خود یکی از قدیمی مکان‌های مسکونی غرب گیلان -حوزه تالش- می‌باشد که توابع آن روستاهای چروده(Charvade)، اندل(Andal)، وسکه(Vaske) و غیره هستند که هرکدام دارای تاریخی به مراتب قدیمی هستند مخصوصاً روستای وسکه(Vaske) که تحقیقات انجام شده در آن و آثار کشف شده در آن قدمت منطقه را حدود چهار هزار سال نشان می‌دهد که یکی از قدیمی ترین تمدنهای منطقه خاورمیانه می‌باشد که از این نظر با منطقه تول(Toul) در تالش برابری می‌کند که همه اینها نشان دهنده قدمت بسیار زیاد منطقه تالش مخصوصا در کوه‌های تالش می‌باشد؛ از دیگر جاذبه‌های این دهستان آبشار ویسادار(Visadar) است که به معنی سایه درخت بید می‌باشد که از خود شهر پره سر حدود ۱۳ کیلومتر فاصله دارد که یکی از زیباترین آبشارهای ایران و سومین آبشار مرتفع استان است.

 ساحلی دیناچال

 این دهستان که مرکز آن ده با همین نام یعنی دیناچال(Dinachal) است بر کرانه رودخانه دیناچال تشکیل شده است و از دیدنیهای آن می‌توان به مسجد سفید (ایسبیه مزگت=Isbia mazgat) هزار ساله نام برد از دیگر مکان‌های دیدنی این دهستان می‌توان به ساحل زیبای سیمبرخاله(Simbar khale) اشاره کرد که با همت شورای شهر دوم وشهرداری سالم سازی هم شده است از مناطق دیگر ساحلی می‌توان به ساحل دهکده ساحلی رودکنار(Roud kenar) اشاره کرد؛ از مناطق زیارتی می‌توان به آرامگاه شیخ سلیمان اشاره کرد.

 اقلیم

 این شهر شامل جلگه و کوهستان است. هوای جلگه در تابستان گرم و مرطوب و در زمستان ملایم و هوای کوهستان در تابستان معتدل و در زمستان سرد است. آستارا با بارش میانگین سالانه در حدود ۱۲۰ روز در سال از نقاط پربارش کشور محسوب می‌شود.

 آب و هوای آستارا معتدل و مرطوب و میزان بارندگی سالانه به طور متوسط ۱۵۰۰ میلی متر است. رطوبت نسبی در این منطقه بین ۷۵ تا ۸۵ درصد متغیر است. حداکثر بارندگی سالیانه در ایستگاه آستارا ۲/ ۷۸۰ میلی متر و دامنه تغییرات بارندگی سالیانه در محدوده مورد نظر بین ۲۰۰۰ میلی متر در مناطق ساحلی تا ۷۰۰ میلی متر در ارتفاعات نوسان دارد.

 متوسط درجه حرارت معادل ۱۷٫۳ درجه سانتی گراد و معدل حداکثر دما ۲۶٫۱ درجه و معدل حداقل دما ۶٫۲ درجه سانتی گراد بوده‌است متوسط روزهای یخبندان در سواحل خزر طی یک دوره ۲۰ ساله، ۱۱ روز در سال برآورد گردیده‌است. ا توجه به موقعیت جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا و نزدیکی به اقلیم کوهستان، آب و هوای مرطوب و معتدل، اندکی خنک تر از مناطق پست جلگه‌ای دیگر استان می‌باشد.

 آب و هوای پره سر

 جغرافیای پره سر دلیل پوشش گیاهی غنی گیلان ممتاز بودن اقلیم آن است. ناحیه رویشی هیرکانی مانند یک نوار سبز، حاشیه جنوبی دریای خزر و نیمرخ شمالی رشته کوه البرز را پوشانده‌است. این ناحیه رویشی به خاطر حاصلخیزی خاک، تغییرات دما و بارندگی‌های متعدد، حاوی گونه‌های گیاهی زیادی است. جنگل‌های این ناحیه به صورت نسلی دست‌نخورده و سالم، کمربندی از درختان خزان‌کننده دوران سوم زمین‌شناسی را تشکیل می‌دهند. این جنگل‌ها که از آن به نام‌های جنگل‌های مرطوب و یا خزری یاد می‌شود ارزش‌های زیست‌محیطی و اقتصادی زیادی دارند و در زمره میراث طبیعی جهانی محسوب می‌شوند

 مهمترین کوههای این بخش عبارت اند از: سیاه کوه، آق مسجد، رَزَن، مَرزون سَر، چله، اَریوْدار یا وزمستون. رودهای شفارود و دیناچال در آن جریان دارد. کش رود/ کیش رود از کوههای مغرب شهر سرچشمه می‌گیرد و در پنج کیلومتری شمال غربی آن به دریای خزر می‌ریزد.

 پوشش گیاهی

 پوشش گیاهی این منطقه به سه بخش ساحلی، جلگه‌ای و کوهستانی تقسیم می‌شود. سه رود مهم بخش پره سر شامل رودهای ناو، لمیر و شفارود می‌باشند. درختان بومی منطقه شامل بلوط، شمشاد، راش خزری، انجیلی، ممرز، بلوط، تنگرس (بادام وحشی)، زربین و سرو می‌باشد. انواع دیگری از گیاهان یک ساله و فصلی هم در مناطق جلگه‌ای و ساحلی رشد و نمو می‌کنند.

 پوشش گیاهی پره سر مشتمل است بر درختان توسکا، اوجا، افرا، مَمرز، شمشاد، گردو، نمدار، راش، درختان پهن برگ نواحی کوهستانی و جنگلی، و گیاهان دارویی نظیر گل گاوزبان، بارهنگ، ثعلب، گل خطمی، پونه، کاسنی، وَن، غاز ایاقی و مازو

 پوشش جانوری

 پوشش جانوری پره سر بسیار متنوع می‌باشد که شامل انواع پستانداران و پرندگاه و آبزیان می شود. سمندر بال دار که دارای اهمیت جهانی است از مهمترین گونه‌های جانوری پره سر می‌باشد.

  محصولات تولیدی

 اهالی پره سر عمدتاً به کشاورزی، باغداری، دامداری و پرورش زنبور عسل اشتغال دارند. محصول عمده آن برنج و دیگر محصولات مهم آن گندم، جو، نباتات علوفه‌ای و میوه‌هایی مانند ازگیل و گلابی و سیب است. صادرات این بخش برنج، میوه، عسل، ماهی، صنایع دستی چوبی، گلیم و جاجیم است. ایجاد کارخانه و کارگاههای چوب بری و نجّاری و تولید فرآورده‌های چوبی زمینه اشتغال روستاییان بخش پره سر و نقاط دیگر را فراهم آورده و از مهاجرت آنان به شهر کاسته است. آب کشاورزی از طریق رودخانه و آب آشامیدنی از چاههای عمیق و نیمه عمیق از طریق لوله کشی تأمین می‌شود

 محصولات این منطقه به دلیل قرارگیری در مجاورت دریاچه کاسپین و همچنین جلگه حاصلخیز آن و جاری بودن رودهای دائمی بسیار متنوع است. این محصولات شامل: شالیکاری (برنج)، گندم، مرکبات، کیوی، آلوچه، ماهیگری و شیلات، پرورش ماهیان سردآبی، گیاهان داروئی، گیاهان روغنی و….

 در نزدیکی پره سر در آبادی زندانه، ذخیره مهم ماده معدنی فلدسپات وجود دارد

 پنیر تالش

 پنیر محلی تالش بسیار مقوی است و شیر گوسفند را بدون گرفتن خامه شیر، به پنیر تبدیل می‌کنند.

 زنان تالشی در فصل بهار حدود ساعت ۱۱ الی ۱۲ و در فصل تابستان در حدود ساعت ۱۳ الی ۱۴ گوسفندان را می‌دوشند و سپس شیر را از یک صافی پارچه‌ای یا توری نازک عبور می‌دهند، بعد از گذراندن از صافی، به شیر که هنوز گرم است، مایع پنیر زده و در یک دیگ با آب ترکیب می‌کنند. این مخلوط بعد از مدتی می‌بندد. سپس با یک کاسه فلزی، مایع به دست آمده را داخل دیگی که روی آتش اجاق است ریخته و در مدت زمان ۱۰ الی ۱۵ دقیقه خمیر دیگری به دست می‌آید، این خمیر را در ظروفی که از جنس چوپ و به شکل بشقاب است، می‌ریزند. با فشار دست آب آن را می‌گیرند و پنیر باقی می‌ماند.

 پنیر و دیگر محصولات لبنی یا در محل فروخته می‌شوند و یا به خریداران شهری عرضه می‌شوند. قیمت پنیر تازه از پنیر کهنه ارزان‌تر است زیرا پنیر کهنه نمک سود شده و مدت زمان بیشتری سالم باقی می‌ماند. پوست بز و گوسفند را برای نگهداری کشک و پنیر و نگهداری کره در فصل زمستان آماده می‌کنند. در اینجا باز می‌توان اشاره کرد که هم پوست و هم محتویات آن (پنیر، کره و…) قابل فروش است و می‌تواند قسمتی از اقتصاد خانوار را تأمین کند.

 مکانهای زیارتی و دیدنی

 بیشتر مردم پره سر  سنّی شافعی و بخش دیگر شیعه‌اند.

 بقعه سلطان برزکوه در قله برزکوه و سفیدمسجد یا اسپیه مزگت که قدیمترین مسجد منطقه ییلاقی اَرده و پره سر است و گچ بری و کتیبه‌ای به خط کوفی دارد.

 مقبره سید نجم الدین در آبادی «جبنه سرا»ی پره سر که تاریخ تحریر شجره نامه آن به بیش از سیصد سال پیش می‌رسد؛ زیارتگاه شیخ ابوالمعالی؛ بَرزِه تُربه در آبادی صیقل سرا و زیارتگاه مُلاتُربه در آبادی ملاّ محله که در آن سنگ گورهای قدیمی دیده می‌شود.

 سلطان برزکوه یکی از اماکن مشهور زیارتی و دیدنی پره سر است . این مکان در قله برزکوه مرتفع ترین کوه ییلاقی پره سر تالشدولاب واقع می باشد . بنا از سه اطاق بسیار کوچک و محقر و با حیاطی تنگ و باریک تشکیل شده است که بوسیله دیواری سنگی بر قله کوه محصور شده است، بافت این بنا ساده، اما قد یمی است و مصالحی که در آن بکار رفته از سنگ و گل است، کف اطاقهای گلی، سقف واشان کشی بدون لمبه و بام آن لته سر، مقبره اصلی که بزرگتراست از آن سید جلاالدین معروف به سلطان برزکوه مقبره دیگری در کنار آن قرار دارد، مدفن دو تن از نزدیکان سلطان برزکوه می‌باشد، بنا به روایت اهالی یکی از این دو بنام شیخ جنید خدمتکار یا معلم او ودیگری پهلوانی برزو نام سردار یا غلام سید جلاالدین است مقبره سوم مدفن سید فیروزه مادر سلطان برزکوه است میرزا ابراهیم ملگونوف از این بقعه نام برده‌اند واین بقعه بسیار مورد عزت و احترام اهالی است.

 آبشار ویسادار

 این آبشار ۲۵ متر ارتفاع دارد و از این حیث سومین آبشار مرتفع گیلان می‌باشد و در ۱۳ کیلومتری غرب پره سر و در کوههای تالش قرار دارد. مسیر رسیدن به این ابشار زیبا از داخل شهر پره سر و سه راه احمد می‌باشد.

 ویسادار به معنی سایه درخت بید است و ابهت این پدیده طبیعی زمانی بیشتر می‌شود که از پایین به آن نگاه کنند، صدای ریزش آب از ارتفاع ۲۵ متری و نیم دایره‌ای که آب در دل سنگ و صخره برای رسیدن به رودخانه ایجاد می‌کند، منظرهٔ فوق العاده دیدنی است. صدای پرندگان و شر شر آب و نور خورشید که از لابه لای درختان انبوه خود را به زمین می رساند، جلوه‌ای است که در کمتر منطقه‌ای یافت می‌شود.

 ییلاقات پره سر

 ییلاقات پره سر در سمت غرب پره سر در کوهستان‌های تالش جای گرفته‌اند، از مهمترین این ییلاقات می‌توان به وسکه، ارده، چروده، زندانه و دوران را می‌توان نام برد. در ییلاق زیندونه هرساله مسابقات اسب دوانی برگذار می‌شود و گورستان روستای وسکه دارای تاریخی چند هزارساله می‌باشد.

 پارک جنگلی دکتر درستکار

 این پارک جنگلی زیبا در ۹ کیلومتری شمال پره سر به نام مرحوم دکتر درستکار اولین شهردار پره سر نامگذاری شده است و به مساحت ۱۰۷۰ هکتار است.

 جاده گیسوم

 این پارک در ضلع غربی جاده پره سر به تالش واقع شده است و به نام مرحوم دکتر درستکار یکی از پایه گذاران جنگلشناسی در ایران نام گذاری شده است، مرحوم درستکار در راه اندازی این پارک زحمات زیادی را متقبل شد، ایشان فارغ التحصیل دانشگاه ژان بولیو بلژیک بوده و از اساتید بنام دانشگاه تهران بودند و در سال ۱۳۷۴ به دیدار حق شتافتند.

 در مدخل ورودی پارک امکانات رفاهی جهت اسکان شامل آلاچیق و سرویس بهداشتی و امکانات تفریحی کودکان فراهم شده است.

 در داخل پارک انواع گونه‌های پهن برگ دیده می‌شود، بخشی از پارک به دلیل تراکم انواع درختی و زیر درختی غیر قابل نفوذ است. این پارک می‌تواند یکی از سایتهای گردشگری خاص (توریست طبیعت گرد خارجی و علمی و صید و شکار) مورد بهره برداری قرار بگیرد.

سواحل دریا

 سواحل دریای کاسپین (خزر) در ۷ کیلومتری شرق پره سر که در سیمبرخاله سالم سازی هم شده است. سواحلی ماسه‌ای و زیبا را در پره سر شاهد می‌باشیم.

 بازار هفتگی

 مطابق رسم شهرهای شمالی ایران بازاری هفتگی در شهر پره سر هم برگذار می‌گردد که در روز سه شنبه است به همین دلیل آنرا سه شنبه بازار می‌نامند.

 بازارهای هفتگی گیلان میراثی ماندگار که از دیرباز تا امروز با حضور فعال مردم به بخشی مهم از فرهنگ این سرزمین کهن تبدیل شده، همواره به عنوان یک جاذبه فرهنگی اقتصادی در جذب گردشگر در تمام فصول موثر بوده است.

 در یک کلام می‌توان گفت: بازارهای هفتگی گیلان رنگین کمانی زیبا از جلوه‌های گوناگون رسم‌ها، سنت‌ها، آداب و انگاره‌های قومی و ملی را در یک روز از هفته در شهرهای مختلف به معرض نمایش می‌گذارد.

 این بازارها، محلی برای تبادل کالا، فروش محصولات روستایی و صنایع دستی و خرید کالاهای شهر به شهروندان، مسافران و گردشگران در طول سال است.

 گیلانی که همواره در همه فصول زیبایی طبیعی و سر سبزی خود را حفظ کرده در آستانه بهار زیبایی اش را در تنوعی از رنگ‌ها و شاهکار خلقت به نمایش می‌گذارد و هر گردشگری را مجذوب و مفتون در اینهمه زیبایی تنیده شده در کنار هم می‌کند

 نیروگاه سیکل ترکیبی پره سر

 نیروگاه سیکل ترکیبی پره سر با ساختار BoT، ظرفیت ۹۶۸ مگاوات در شرایط ISO و متشکل از دو بلوک (هر بلوک شامل دو واحد گازی و یک واحد بخاری) در پره سر درحال بهره برداری می‏باشد. این نیروگاه شامل ۴ واحد توربین گازی هریک به ظرفیت ۱۶۲ مگاوات و ۲ واحد توربین بخار هریک به ظرفیت ۱۶۰ مگاوات می‏باشد و انرژی الکتریکی تولید شده نیروگاه سیکل ترکیبی پره سر از طریق پست ۲۳۰ کیلو ولت و تعداد ۸ فیدر به شبکه برق سراسری منتقل می‏گردد.

 این نیروگاه با سرمایه گذاری شرکت مپنا اینترنشنال با هزینه ای بالغ بر ۵۷۵ میلیون یورو توسط بخش خصوصی ساخته و مورد بهره برداری قرار گرفته است. از مشخصات این نیروگاه می توان به ۳ مخزن سوخت هر کدام به ظرفیت ۲۰ هزار متر مکعب که در حالت قطع گاز توان فعال نگه داشتن نیروگاه را تا ۴۵ روز دارا است همچنین پست ۲۳۰ کیلو ولت آن اشاره کرد. لازم به ذکر است تا این تاریخ ۳ واحد گازی این نیروگاه به بهره برداری تجاری رسیده اند و در حال حاضر کل نیروگاه(شامل بخش گاز و بخار) بالغ بر ۹۰ درصد پیشرفت واقعی داشته است.

 زبان

 تالشی نام یکی از زبان‌های ایرانی شمال غربی است که در منطقه پره‌سر مردم به زبان تالشی گویش مرکزی تکلم می کنند، اما در سال‌های اخیر زبان ترکی نیز در این منطقه رسوخ کرده‌است.

 شماره تلفنهای ضروری

سازمان   شماره تماس

اداره برق پره سر   ۰۱۸۲۴۶۶۲۲۲۱

پایگاه اورژانس پره سر         ۰۱۸۲۴۶۶۴۴۱۴

مرکز بهداشت پره سر         ۰۱۸۲۴۶۶۲۳۸۰

اداره بهزیستی پره سر        ۰۱۸۲۴۶۶۲۲۳۵

اداره اب و فاضلاب پره سر    ۰۱۸۲۴۶۶۴۸۰۵

کلانتری ۱۲ پره سر             ۰۱۸۲۴۶۶۲۳۰۰

اتش نشانی پره سر           ۰۱۸۲۴۶۶۲۲۲۲

شهرداری پره سر   ۰۱۸۲۴۶۶۲۰۱۲

اداره گاز پره سر    ۰۱۸۲۴۶۶۲۹۲۹

کتاب خانه عمومی پره سر    ۰۱۸۲۴۶۶۴۷۱۷

 منبع : دانشنامه ویکی پدیا فارسی / با تخلیص و پیرایش