پایگاه تالش شناسی پنجره ای به روی فرهنگ و تمدن تالش
چندسالی ست برای نوشتن رسا و روان متون تالشی و تاتی شیوه نامه ای برپایه رسم الخط فارسی و لحاظ آوانگاری لاتین، با عنوان « الفبای جامع تالشی و تاتی » طراحی شده و در مطبوعات و رسانه های مجازی منتشر گردیده است. به دنبال انتشار این شیوه نامه پرسش هایی در مورد برخی نکات آن از سوی کاربران مطرح شده که طراح و مبدع شیوه نامه یادشده ، در چهار درس مشروح زیر، به آن پرسش ها پاسخ داده است:
درس اول :
ویژگی اختصاصی الفبای تالشی و تاتی
الفبای جامع تالشی – تاتی سه ویژگی دارد که کلید آموزش آن به شمار می آید. آن سه عبارتند از :
- کاربرد آوای اِ کشیده e در اول، وسط و آخرکلمه با استفاده از همزه. مانند:
اول : ئینَکا / eynakǎ ( تاتی ) ← آینه .
وسط : مئرد / merd ( تالشی ) ← مَرد .
یا : نوئه / noe ( تالشی ) ← نهادن .
و در آخر با های بیان نوشته می شود. مانند:
تنها : ژنده / žande (تالشی جنوبی) ← زدن .
متصل : نشته / nәšte (تالشی) ← نشستن .
- کاربرد آوای اَ a (فتحه) : این آوا در وسط و آخر با فتحه( ــَ )نوشته می شود و در اول کلمه با الف و فتحه . مانند:
اول : اَنار/ anǎr ( تالشی – تاتی ) ← انار .
وسط و آخر : نَنَ / nana ( تالشی ) ← مادر، دستَ / dasta ( تاتی – تالشی ) ← دسته ، چَمَ / čama ( تاتی – تالشی ) ← مال ما .
- کاربرد آوای اِ کوتاه ә (کسره) .
در الفبای جامع، برای نوشتن این آوا می توان از هفتک ( ˇ ) یا نشانه سکون بهره برد . به سبب این که سکون ( ـْ ) در همه صفحه کلیدها وجود دارد ودر کیبورد رایانه با کد alt+0250 فراخوانده می شود. نگارنده خود از آن استفاده می کند. زیرا این مورد یک نشانه قراردادی ست و مستقلا معرف هیچ واج یا آوایی نیستند. به مرور زمان مشخص خواهد شد که کدام یک از این نشانه ها باید حذف شود:
اول : اْم / әm ( تاتی – تالشی ) ← این
وسط و آخر : چْمْن / čәmәn ( تالشی ) ← مال من، اشتْ / әštә ( تاتی – تالشی ) مال تو.
درس دوم:
در درس اول سه ویژگی الفبای جامع تالشی- تاتی برشمرده شد و درهرمورد توضیحات مختصری آمد. در این درس به ساختار این الفبا می پردازیم .
الفبای جامع که حاصل یک تلاش ۲۰ ساله است برای بکارگیری رسم الخط رایج فارسی در نوشتن بهترو روان تر متون تالشی، ساختاری با ویژگی زیر دارد:
۱ – حروف ث، ح، ص، ض، ط، ظ، ع و ق، در این الفبا وجود ندارد ولی برای نگارش واژه های عربی، دخیل در تالشی رایج، به کار گرفته می شوند .
۲ – حروف صامت در الفبای جامع،( جز موارد نرکامی شدگی) دقیقا دارای همان ارزش واجی و کاربردی هستند که در فارسی دارند . بنابراین نیاز به شرح و توضیح و آموزش ندارند.
۳ – تفاوت بین الفبای جامع تالشی- تاتی با رسم الخط و شیوه نگارش فارسی ، در بخش مصوت ها نهفته است . در این که برپایه الفبای فارسی، کدام مصوت را چگونه بنویسیم . در این شیوه کسره ( ә ) و فتحه ( a ) در آخر کلمه ها، به به شیوه فارسی نوشته نمی شود
۴ – در الفبای جامع دو نقطه ( ̈ ) نشانه واج های نرم است . به عبارتی برای اینکه واج نرم از جفت ساده اش باز شناخته شود، بر روی آن واج، دونقطه گذاشته می شود. مانند:
ľǎl / ڵال = بزرگ خوشابری، در تقابل با lǎl / لال = نا گویا .
آموزش الفبای جامع تالشی- تاتی، به خاطر درست نویسی این زبان لازم است. این کار نیازمند پذیرش اصل این شیوه و صرف وقت است .
درس سوم :
۱ – در فارسی به تبعیت از عربی، «الف / ا » در اول کلمات همزه است نه الف وحرکت پذیر نیست. ولی این قاعده در الفبای جامع مردود است . برعکس قاعده عربی- فارسی، الف هویت وارزش واجی دارد و برابر است با ( a ) در آوانگاری لاتین . در حالت متصل به صورت فتحه نوشته می شود و در صورت مجزا همراه با خط کرسی عمود.
مثلا برای نوشتن= پسر/ زواَ zoa، روده / رواَ roa . دیر/ اَری، ما / اَمَ ama.
به عبارتی آنچه که در اول کلمه برای آوای a به صورت « ا » نوشته می شود، یک واج نیست بلکه برابرقاعده این الفبا،یک خط کرسی عمود برای فتحه « ـَ » است و فتحه واج به شمار می آید . اما الف در هرجای کلمه که نماینده آوای« آ / ǎ » است، در اول کلمه، با کلاه و در دیگرجاها بدون کلا می آید.
۲ – چنان که آمد در الفبای جامع از نشانه همزه برای آوای « e / اِ کشیده » در اول و وسط کلمه استفاده می شود . این آوا در حالت غیر متصل به صورت « ه » و درحالت متصل آخر، به صورت « ـه / های بیان » آشکار می شود.
توضیح این که در فارسی، آوای « e / اِ کشیده » فراوان وجود دارد ولی با این که خوانده می شود، هرگز نوشته نمی شود . مانند :
erǎdeh / ئراده . که اراده نوشته می شود و باعث غلط خوانی می شود.
meydǎn / مئیدان . که میدان نوشته می شود.
del / دئل . که دل نوشته می شود .
این نوع آیین نگارش در فارسی سرچشمه غلط خوانی و بروز مشکلات املایی گسترده ای شده است . ولی الفبای جامع اجازه نمی دهد آن آفت دامنگیر تالشی و تاتی نویسی بشود .
درس چهارم :
برابر رسم الخط جامع، هرکلمه همان گونه که تلفظ می شود؛ همان گونه هم نوشته می شود. مانند :
سیاه / سییا
بهتر / بئختَر
کله / کَللَ
در نوشتن کلمات دخیل نیز روش نگارش به همین گونه است اما از لحاظ املایی در آن دخل و تصرف نمی شود . مانند:
فارسی باید نوشت نباید نوشت
صدا قت صیداقت سیداغت .
معصومه مَصومَ . مَسومَ .
صبح صْب . سْب
نکته دیگر این است که در الفبای فارسی، نوعی واو وجود دارد که به آن واو معدوله می گویند . این واو درفارسی نوشته می شود ولی خوانده نمی شود. مانند : خواستن و خواهش و … در الفبای جامع چنین واوی وجود ندارد . بنابر این نوشته می شود:
خواستن / خاسته
خواهش / خاهیش
خواهر / خا ، خاو ، خالا
یکی از مصوت های ترکیبی در تاتی و تالشی ( ow ) است در: دوران / dowrǎn فارسی . بیشتر تاتی و تالشی نویسان برای نوشتن این صدا مشکل دارند . الفبای جامع ، این مشکل را برطرف کرده است. مانند :
دوره / دائورَ
سبو / سائوچَ
دولت / دائولَت
لینک دریافت فایل الفبای جامع تالشی و تاتی : دانلود مقاله الفبای جامع تالشی – تاتی
هرچه از بزرگواری و زحمات شما برای تالش عزیز بگوییم کم است