پایگاه تالش شناسی پنجره ای به روی فرهنگ و تمدن تالش
نوشته: الهام محمداف ، ترجمه : علی عبدلی
مقدمه:از زمان امضاء قرارداد ننگین ترکمنچای وتجزیه ولایات قفقاز از پیکر ایران و دونیمه شدن سرزمین‌تالش، در بین‌اقوام ساکن در ولایات جنوب قفقاز، تالشان‌تنها قومی بوده‌اندکه به هوای وصل به مام میهن اصلی،بارها به اشکال مختلف وحتی با خیزش و شورش‌عمومی، صدای اعتراض خود را به‌مفاد عهد نامه مذکور به‌گوش جهانیان رسانده‌اند .در سال ۱۹۹۳ نیز در منطقه تالش نشین آنسوی‌آستاراچای وقایعی با هدف تشکیل جمهوری خود مختارتالش – مغان رخ داد که مضمون اجتماعی و فرهنگی اش رادر سه عبارت‌ِ: نیل به آزادیهای دمکراتیک در شرایط پس‌از فروپاشی شوروی،مقابله با اندیشه‌های پان تورکیستی وحفظ هویت قومی،می‌توان خلاصه کرد .
وقایع مذکور صرف نظر از ماهیت و مباحث نفی یاتأیید آن، به عنوان فصلی از تاریخ معاصر تالش ثبت‌گردیده است و ازآنجایی که قوم یاد شده با وجود ۱۵۰ سال‌جدایی، هرگز ایرانی‌بودن خود را فراموش نکرده، می‌توان‌گفت: وقایع تالش – مغانبه نحوی به تاریخ ایرن مرتبط‌است و باید مورد مطالعه وبررسی قرار گیرد و روایت‌درستی از آن ثبت وبرای آیندگان به‌یادگار گذاشته شود .مقاله ذیل نگاهی از درون به چگونگی آغاز وپایان‌جمهوری تالش مغان که نویسنده آن (الهام محمد اف) یکی‌از فعالان عرصه‌آن وقایع‌و عضو حزب برابری خلق‌های‌جمهوری آذربایجانبوده.
در اوایل ماه ژوئن ۱۹۹۳ در شهر گنجه حوادثی رخ داد و حرکت هایی‌مردمی صورت گرفت که رهبری آن را یک افسر ارتش به نام صورت‌حسین اف برعهده داشت.گروهی از نیروهای میهن پرست لنکران ،اولین‌کسانی بودند که از صورت حسین اف جانبداری کردند. سرهنگ بازنشسته علی اکرم همت اف رهبری آن گروه را برعهده داشت .
گروه مذکور در بدو امر خواستند که در میدان مرکزی شهر لنکران‌تجمعی به هواداری از شورشیان گنجه برپا کنند امارهبران حکومت محلی‌که اغلب نماینده حزب حاکم «جبهه خلق »بودند، مانع از برگزاری متینگ‌شدند و ع.همت اف همراه طرفدارانش ناگزیر بطورموقت شهر را ترک‌نمود. در همان حال واحد نظامی «I» که در شهر لنکران مستقر بود ازهمت‌اف دفاع کرد و شورای افسران واحد نظامی مذکور اورا به فرماندهی خودبرگزیدند و به این ترتیب یک تشکل نیرومند مردمی ـ نظامی، در لنکران‌علیه حکومت وقت جمهوری آذربایجان (ج.آ) اعلام وجود نمود و ابتدا” به‌طرفداری از خیزش اهالی گنجه وارد فعالیت شد .
در ۲۱ ژوئن سال ۱۹۹۳ فرماندهی واحد نظامی «۱۷» اطلاعیه‌ای‌خطاب به اهالی لنکران منتشر نمود. در آن اطلاعیه آمده بود: در اوضاع‌بحرانی کنونی که به علت نبود حکومت و گسترش هرج و مرج در کشور به‌وجود آمده است، واحد نظامی «I» در مقابل مردم مسئولیت خود را درک‌کرده و تأمین امنیت مردم در شهرستانهای آستارا، لنکران، لریک،یاردملی، ماساللی، جلیل آباد و بیله سوار را بر عهده گرفته است و در این‌منطقه «جمهوری خود مختار تالش – مغان» را اعلام می‌نماید .
به دنبال اتفاقات مذکور، در تاریخ ۴ ژوئیه سال ۱۹۹۳ در شهر لنکران‌نشستی اظطراری با شرکت تنی چند از نمایندگان مجلس ملی، وزراءدولت جبهه خلق و دیگر مقامات عالی رتبه و روشنفکران سرشناس که‌همگی از اهالی تالش بودند، برگزار شد. در آن نشست اهم مسائل مربوط‌به جمهوری تالش – مغان و اوضاع منطقه مورد بررسی قرارگرفت وسپس‌در شریطی رضایت بخش راهکارهای پیشبرد امور تأسیس و اداره‌جمهوری تالش – مغان، مشخص گردید.همچنین در آن نشست با در نظرگرفتن وخامت اوضاع سیاسی و اجتماعی کشور، تصمیم گرفته شد که دراسرع وقت مجلس خلق تالش – مغان با برگزاری یک انتخابات آزاد ودمکراتیک، تشکیل شود .
در ۱۷ اوت همان سال با وجود موانع گوناگون انتخابات مجلس‌جمهوری خود مختار تالش برگزار شد و از هفت منطقه مذکور ۲۱۶نماینده از ۲۵۰ نماینده پیش بینی شده، انتخاب گردیدند و در مجلس‌حضور یافتند. نمایندگان در نخستین جلسه خود به اتفاق آراء تشکیل‌جمهوری خودمختار تالش – مغان درترکیب جمهوری آذربایجان راتصویب کردند و در جلسه بعدی لایحه ی قانون اساسی آن جمهوری به‌تصویب رسید و علی اکرم همت اف به سمت رئیس جمهور موقت وفخرالدین عباس زاده به سمت رئیس مجلس تالش – مغان برگزیده‌شدند. همچنین چگونگی کار مجلس خلق مشخص شد و یک کمسیون‌تخصصی مأ مور تدوین قانون اساسی گردید. رنگ و آرم پرچم جمهوری‌مذکور نیز مورد تصویب قرار گرفت و در مدت کوتاهی برای تثبیت‌وضعیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و تأمین مواد ضروری معیشت مردم،اقداماتی ضربتی صورت گرفت. برای نخستین بار در تاریخ جمهوری آذربایجان قانونی برای چگونگی انتخاب فرماندار و معاون فرماندار برای‌شهرستانها تصویب گردید .
مجلس خلق تاریخ برگزاری انتخابات ریاست جمهوری را مشخص‌کرد اما تهاجمات سیاسی و تبلیغاتی حکومت مرکزی، برخی اشتباهای‌رهبری جمهوری تالش مغان، نبود تجربه سیاسی کافی، عدم درک مردم ازمسئله جمهوری خود مختار و ترس اهالی از حیدر علی اف بر روند امور واجرای تدابیر اتخاذ شده از سوی مجلس خلق تأثیر منفی می‌گذاشت .
در تاریخ ۲۳اوت سال ۱۹۹۳بر اثر هجوم گسترده نیروهای دولتی وخود داری همت اف از درگیری مسلحانه و خونریزی، جمهوری نوپای‌تالش مغان به سرعت ساقط شد و تدریجا” بخشی رهبران آن از جمله‌رئیس جمهور و وزیر دفاع بازداشت و بخش دیگر متواری شدند .
به موجب مصوبه مجلس جمهوری آذربایجان و رأی دادگاه عالی‌کشور، فعالیت حزب برابری خلقهای آذربایجان که قبلا” حزب خلق‌تالش – مغان نامیده می‌شد، ممنوع گردید و رهبر آن حزب «هلال محمداف» و اعضاء شاخص آن تحت پیگرد قرار گرفتند. وجود سانسور شدیددر رسانه‌های ج. آ و محروم بودن جمهوری خود مختار تالش – مغان ازامکانات تبلیغی مناسب، باعث گردید که مردم کشور و جهان از واقعیات واتفاقاتی که در روند شکل‌گیری و ساقط شدن جمهوری خود مختار مذکوررخ داد بی خبر باشند و یا اطلاعاتی نادرست دریافت کنند .به راستی درتابستان سال ۱۹۹۳در سرزمین تالش چه اتفاقاتی رخ داد؟ علل اعلام‌موجودیت جمهوری یاد شده چه بود و چگونه و چرا ساقط گردید؟ .
مبارزه سیاسی حزب برابری خلقهای جمهوری آذربایجان‌برای تشکیل جمهوری تالش – مغان .
حزب برابری خلقهای آذربایجان که پیشتر «حزب خلق تالش»خوانده می شد و در اواخر سال ۱۹۸۹ به نام حزب رستاخیز تالش‌بنیانگذاری شده بود، هدف اصلی اش دفاع از حقوق قومی تالشان به شیوه‌دمکراتیک و در درون دولت و حاکمیت بود و از همان زمان به دنبال‌تشکیل یک جمهوری خود مختار مانند نخجوان، در اراضی هفت‌شهرستان جنوب جمهوری آذربایجان بود. تشکیل دهندگان و رهبران‌فکری آن حزب، عمدتا” دانشجویانی بودند که در دانشگاههای باکوتحصیل می‌کردند و رهبرشان نیز یک روشنفکر برجسته میهن پرست به‌نام هلال محمد اف بود .
هلال محمد اف در سال ۱۹۵۹ میلادی در روستای تنگ‌َ رو از توابع‌شهرستان آستارای ج.آ در خانوادهای رشنفکر به دنیا آمده است او پس‌از اتمام تحصیلات متوسطه در زادگاهش، وارد دانشگاه دولتی باکو شد وبه عنوان دانشجوی ممتاز رشته ریاض، تحصیلات خود را به پایان رساندو سپس برای گذراندن دوره نامزدی دکترا وارد آکادمی علوم ج .آ شد. اوزمانی که در آن آکادمی سرگرم کار و آموزش علمی بود، فعالیتهای‌سیاسی اش را آغاز کرد وبا انتشار چند مقاله ی تحقیقی، چند رساله درباره شاعر انقلابی تالش‌ذوالفقار احمد زاده ، نشریه (تولش ) درپنج‌شماره و نشریه (تولشستان) در یک شماره ،توانست دیدگاههای خود راتبلیغ نماید.
هـ. محمد اف در همان زمان به اتفاق چند تن دیگر از روشنفکران‌تالش که مقیم باکو بودند، مرکز مدنیت تالش را بنیان گذاشت. او در سال۱۹۹۳ حزب خلق تالش = حزب برابری خلقهای ج .آ را تأسیس نمود و باآغاز حرکتهای سیاسی افسران و روشنفکران لنکران به رهبری علی اکرم‌همت اف، حمایت خود را از آن حرکت اعلام و رهبری فکری اش رابرعهده گرفت و پس از اعلام وجود جمهوری خود مختار تالش – مغان، به‌نخست وزیری آن جمهوری برگزیده شد .
در زمان اعلام جمهوری تالش – مغان، جبهه خلق حزب حاکم ج .آبود. حزب مذکور اسا” متعلق به نخجوانی‌ها و پان تورکیست بود و بعدهامعلوم شد که حیدر علی اف در تشکیل و تدوین برنامه‌های آن نقش‌داشت و از وجود آن برای هموار کردن راه رسیدن خود به حکومت‌استفاده می‌کرده .
هلال محمد اف و یاران و طرفدارانش همیشه مخالف رهبری پان‌تورکیست جبهه خلق یعنی ابو الفضل ایلچی بیگ بود و پیوسته ازسیاستهای آن حزب مبنی بر نقض آشکار حقوق اقوام غیر ترک انتقادمی‌کرد و به همین علت مدام از سوی ارگانهای دولتی، خصوصا” وزارت‌امنیت ملی و رسانه‌های جمعی پان تورکیست‌ها تحت فشارهای سیاسی وروانی قرار داشت و بارها مورد تهدید قرار گرفته بود لیکن او علیرغم همه‌ی آن فشارها و تهدیدها و تهمتها، در راه اعاده حقوق دمکراتیک همه‌ی‌اقوام ج .آ خصوصا” اقلیتهای زبانی (اقوام ایرانی زبان) به مبارزات بی امان‌خود ادامه می‌داد.
هـ .محمد اف پس از شکست جمهوری خود مختار تالش – مغان‌مجبور به ترک کشور خود گردید و هم اکنون در روسیه زندگی می‌کند .
برنامه‌ها و اهداف حزب برابری خلقهای آذربایجان
تالش نام یک قوم با بیش از ۵/۱ میلیون نفر نفوس است. استفاده ازنام این قوم در ج.آ از سال ۱۹۳۸ ممنوع گردیده و هنوز مراجع رسمی آن‌ممنوعیت را رعایت می‌کنند .
در جریان سرشماری سال ۱۹۸۹ میلادی تعرفه صدها هزار نفر که‌قومیت خود را تالش نوشته بودند، در مدت دو روز تعویض گردید و به‌جای آن «آذربایجانی» نوشته شد. با افشای آن اقدام و اعتراض مردم،جابجایی مذکور متوقف ماند. زیرا تا آن زمان تعداد تالشان ج .آ را به‌صورت نمادین بیست و دوهزار نفر ذکر می‌کردند. در حالی که فقط دربعضی از روستاها بیست و دو هزار نفر تالش زندگی می‌کرد.
باری… ارگانهای دولتی ج .آ به بهانه‌های مختلف، اعضاء حزب برابری‌خلقهای آذربایجان را تحت تعقیب قرار داده و می‌کوشیدند به هر ترتیبی‌که شده نام تالش از از اسناد آن حزب برداشته شود .
رهبری حزب یادشده هیچوقت پنهان نمی‌کرد که هدفشان تاسیس‌جمهوری خود مختار تالش در ترکیب ج .آ است. در اساسنامه آن حزب‌که در تاریخ ۱۲ مارس سال ۱۹۹۳ به تصدیق وزارت دادگستری کشورنیز رسیده است، آ مده: این حزب فعالیت خود را بر مبنای موازین حقوق‌بین الملل و معیارهای دمکراتیک در حق تعین سرنوشت ملتها و برابرقانون اساسی ج .آ ادامه می‌دهد. با این حال حزب مذکور هرگز سعی نکردکه روند تحولات و رویدادهارا به صورت مصنوعی سرعت دهد بلک درهمه حال کوشید که برای فراهم شدن شرایط مناسب سیاسی، اجتماعی واقتصادی از مشی مبارزه دمکراتیک برای تأسیس جمهوری دمکراتیک،عدول نکند و اعلام موجودیت آن جمهوری در تابستان سال ۱۹۹۳ نتیجه‌چنان سیاستی بود .
علی اکرم همت اف و اعلام جمهوری خودمختار تالش – مغان .
علی اکرم همت اف ،فرزند علی اکبر، از اهالی شهرستان لریک است. اودر سال ۱۹۴۸ در خانوادهای روشنفکر متولد شده ودر رشته مکانیک دردانشکده پلی تکنیک باکو تحصیل کرده و در دوره سربازی به عنوان‌فرمانده دسته، نخستین تجربه خود در مدیریت نظامی را به دست‌می‌آورد. بعد از پایان خدمت به استخدام ارتش در آمد و در واحدلجستیکی لنکران مشغول خدمت گردید. در آن سمت به علت نشان دادن‌لیاقت راه ترقی را طی کرده وبه معاونت فرماندهی لجستیکی استان لنکران‌ارتقاء مقام یافت و سرانجام درسال ۱۹۸۸ وارد فعالیتهای سیاسی ضدنظام شوروی گردید و به علت تشکیل چند متینگ سیاسی از عضویت‌حزب کمونیست اخراج شد و از شغل نظامی بازنشست گردید امافعالیتهای سیاسی خود را با جدیت ادامه داد. اوکه یکی از مؤسسین حزب‌جبهه خلق بود در سال ۱۹۸۹ به عضویت کمیته مرکزی آن حزب درآمد .
همت اف که فعالیتهای سیاسی را عمدتا” در استان لنکران رهبری‌می‌نمود، در سال ۱۹۹۰ حکومت شوروی رادر آن استان ملغی اعلام کردو خواستار اسقرار حکومت دمکراتیک مردمی گردید. به همین علت تحت‌پیگرد قرار گرفت و ناگزیر اذربایجان راترک نمود و پس از مدتی کوتاه‌پنهان شدن در جمهوری اکراین دوباره به آذربایجان برگشت و پس ازچند روز در دفتر مرکزی جبهه خلق دستگیر و راهی زندان گردید اما چون‌در آن زمان حکومت شوروی در آستانه فروپاشی قرار گرفته بود و توانایی‌برخورد شدید با مخالفان خود را نداشت، اورا به صورت سمبلیک محاکمه‌و با تعیین مجازات مشروط آزاد نمودند .
همت اف در جبهه خلق ج .آ به مخالفت آشکار با غلبه اندیشه‌های‌پان تورکیستی در ارکان آن حزب برخاست و به همین سبب از آن حزب‌اخراج گردید اما خیلی زود به عضویت حزب سوسیال دمکرات در آمد وبه سمت معاون دبیر آن حزب منصوب گردید .
با آغاز جنگ قره باغ در رأس یک گروهان رزمنده ملی که بعدا” به‌تیپ نظامی تبدیل گردید، راهی جبهه شد ودر سمت شایستگی‌های‌فراوانی از خود نشان داد و در سال ۱۹۹۲ به سمت معاونت وزیر دفاع‌منصوب گردید. ولی دیری نگذشت که در اعتراض به این گفته ی حیدرعلی اف «رئیس جمهور وقت» که هیچ غیر ترکی نمی‌تواند در ج.آ قهرمان‌ملی بشود و تاش نمی‌تواند به درجه ژنرالی برسد، از سمت خود استعفاکرد و دوباره به لنکران بازگشت وبه عضویت حزب برابری خلق‌های‌آذربایجان در آمد و فعلیتهای سیاسی خود را باجدیت بیشتر دنبال نمود .
در همان زمان که فعالین سیاسی در شهرستانهای تالش نشین باپیوستن به حزب برابری… جبهه‌ای در برابر دولت پان تورکیستی باکوگشوده بودند، نارضایتی‌های اهالی استان گنجه نیز به اوج رسیده ومنشأبروز حوادثی شده بود. حوادث گنجه موجب بحران شدیدی در کشور شدو در آنجا حرکتهای اعتراض‌آمیز مردم منجر به قیام نظامی گردید وافسر جوانی به نام صورت حسین اف رهبری آن قیام را به دست گرفت وبا نیروهای تحت امر خود به قصد رویارویی با حکومت جبهه خلق عازم‌باکوشد. رئیس جمهور وقت ابوالفضل محمد اف که در استانبول به ایشان‌لقب ایلچی بیگ =«سفیر ترکها درآذربایجان» داده بودند، در تاریخ ۱۷ژوئن ۱۹۹۲ مخفیانه باکورا ترک کرد ودر زادگاه خود روستای کلکی واقع‌در اردوباد نخجوان مقیم گردید. در نتیجه چنانکه قبلا” به صورت سری‌برنامه ریزی شده بود در باکو زمینه ورود حیدر علی اف از نخجوان به‌پایتخت ج.آ برای به دست گرفتن سر رشته حکومت ،فراهم گردید. رئیس‌پارلمان عیسی قنبراف و شماری دیگر از مقامات عالی رتبه از سمت خوداستعفا دادند و سپس عده‌ای از شخصیت‌های شناخته شده که تعدادآنهارا هفتاد نفر ذکر می‌کنند، باارسال نامه‌ای برای حیدر علی اف از ایشان‌خواستند که به باکو برود و ریاست پارلمان را برعهده بگیرد. دقیقا” درهمان بحبوحه، موجودیت جمهوری خود مختار تالش مغان نیز اعلام‌گردید و حزب برابری… با صدور بیانیه‌ای در تاریخ ۲۲ ژوئن ۱۹۹۲اعلام موجودیت جمهوری تالش مغان را با نگاهی مثبت تأیید کرد و ضمن‌آن ابراز امید واری نمود که جمهوری مذکور بتواند در استقرار دمکراسی واعاده حقوق مساوی خلقهای آذربایجان نقشی تاریخی ایفا نماید .
حزب برابری… بی درنگ و بسیار فعالانه در تشکیل دولت جمهوری‌تالش مغان شرکت نمود و تقریبا” رهبری تئوریک آن را به دست کرفت.علی اکرم همت اف در نخستین بیانیه ی خود در آن زمان به صراحت‌اعلام نمود که اعلام جمهوری خود مختار تالش مغان به معنی تجزیه ی‌آذربایجان نیست و اراضی تحت نفوذ جمهوری مذکور همچنان قسمت‌جدا نشدنی کشور باقی خواهد ماند. همچنین در بیانیه‌ای دیگرکه درنشریه ی آچیق سوز تاریخ ۱/۷/ ۱۹۹۳ چاپ شد، خاطر نشان نمود «ماقصد جدایی از ج. آ و الحاق به کشور دیگری را نداریم و کلماتی چون‌جمهوری و ایالت کسی را نترساند .
هلال محمد اف اعتقاد داشت مجلس ملی با ۵۰ نفر عضو خود ارگانی‌ست که شدیدا” تحت نفوذ حزب جبهه ی خلق می‌باشد و لذا نمی‌تواندمدافع راستین حقوق دمکراتیک خلقهای ج. آ باشد. به همین سبب‌پیشنهاد داده بود که برای بررسی اوضاع بحرانی پیش آمده و چاره‌اندیشی برای نحوه پر کردن خلاء قدرت رهبری در کشور، شورای عالی‌خلق با تمام ۳۶۰ عضو خود تشکیل جلسه دهد. اما آن پیشنهاد به مرحله‌اجرا درنیامد و پارلمان ۵۰ نفره طی بازیهایی فریبکارانه حیدر علی اف رابه سمت رئیس شورای عالی انتخاب کرد واورا درمصدر قدرت قرار داد .
حیدر علی اف پس از رسیدن به قدرت با منصوب کردن صورت‌حسین اف به سمت نخست وزیری، اورا که در آن زمان توانایی هر اقدامی‌را داشت ،استادانه فریب داد. بعدها صورت حسین اف در گفتگویی‌خصوصی با همت اف اعتراف کرد که پس از سه روز مذاکره با علی اف،چنان مسحور شده بودم که قدرتی برای مخالفت درمن باقی نمانده وآماده پذیرفتن همه ی پیشنهادهای او بودم.
در دهم ژوئیه علی اف، علی اکرم همت اف را در باکو به حضورپذیرفت و در طول چهار ساعت مذاکره با دادن وعده سمت هایی بزرگ،سعی کرد اورا نیز متقاعد کند که از اوامر او پیروی کند و اسلحه را زمین‌گذاشته و نیروهای خود را مرخص نماید. ولی همت اف راضی نشد وتقاضا کرد هرچه زودتر به خواسته عموم مردم تالش مغان پاسخ گفته وحق برخورداری از جمهوری خود مختاری برای آنان را به پذیرد و محترم‌بشمارد. اما او به این خواسته پاسخ منفی داد .
همت اف هنوز ( ۲۰۰۴) در زندان به سر می برد . توجه سازمان‌حقوق بشر و شورای اروپا به وضعیت او جلب شده . تلاشهایی برای‌آزادی او صورت می گیرد اما او خواهان محاکمه علنی می باشد و انتظاردارد با ایشان به عنوان یک مسئول منتخب مردم که هنوز از سمت خودبه روش قانونی عزل نگردیده است رفتار شود .
همت اف پس از آنکه از ملاقات با علی اف دست خالی به لنکران‌برگشت، همه ی فرمانداران مناطق داخل سرزمین جنوب رودخانه کورا راعزل کرد و در تدارک تشکیل مجلس خلق برآمد. در همان زمان اجلاس‌شوراهای مناطق تالش مغان (اراضی جنوب کورا) برگزار شد و دستورالعمل تعیین جا نشین برای فرمانداران عزل شده را تصویب کرد و پس ازآن ثبت نام از داوطلبان نمایندگی مجلس خلق به عمل آمد .
در تاریخ دوم و سوم اوت، هیأت وزیران دولت مرکزی به ریاست‌صورت حسین اف وارد لنکران شد. وزراء درمدت دوروز اقامت درلنکران با اوضاع منطقه از نزدیک آشنا شد و هنگام مراجعت قول دادند که‌بیشتر مسائل و مشکلات آن منطقه را به سرعت حل نمایند .پس ازبازگشت هیأت وزیران به باکو، همت اف طی اطلاعیه‌ای هفتم اوت سال۱۹۹۳ را به عنوان روز برگزاری انتخابات مجلس خلق اعلام کرد. با انتشاراین خبر، حیدر علی اف جدیت مسئله تالش مغان را درک نمود و همت‌اف را برای مذاکراتی دیگر به باکو دعوت کرد. آن دیدار در ۱۲ اوت انجام‌گرفت و صورت حسین اف نیز در جلسه مذاکره حضور داشت .
سیاست علی اف برای سرنگون سازی جمهوری تال – مغان
علی اف از رفتار قاطعانه ی همت اف متعجب شده بود و می خواست‌با متد های تجربه شده به او پاسخ دهد . چنان که بعدا” افشا گردید ، او درهمان جلسه تصمیم گرفت در فرصت مناصب همت اف را دستگیرومجازات کند .او روز بعد از جلسه ی مذکور دستور داد درتاریخ ۲۹ اوت۱۹۹۳ همه پرسی در باره اعتماد به ایلچی بیگ ، رئیس جمهور متواری‌برگزار شود .
رهبری جمهوری خود مختار تالش مغان که با شگرد های علی اف‌آشنا بود ، در مقابل دستور ایشان اعلام کرد که چون ایلچی بیگ به شیوه‌کودتا علیه ایاز مطلب اف به قدرت رسیده است در برگه همه پرسی با یدمرد مخیر به دادن رأی اعتماد به یکی از آن دو نفر ، یعنی ایاز مطلب اف‌و یا ابوالفضل ایلچی بیگ نمود و ضمن آن از اهالی منطقه ی تالش مقان‌خواست چنانچه در برگه های همه پرسی فقط نام ایلچی بیگ آمده باشد ،از پرکردن آن خود داری نمایند .
علی اف که می دانست مطلب اف در کشور طرفداران فراوانی دارد ازدرج نام او در برگه های همه پرسی خود داری نمود و حاضر نشد بادست‌خود با برگرداندن مطلب اف به قدرت راه ترقی خود رامسدود کند . ازاین‌رو مصمم گردید پیش از برگزاری همه پرسی ، جمهوری تالش مغان راسرنگوت سازد او ازاین موضوع نیز بی خبر نبود که تمام اهالی منطقه ی‌تالش مغان از همت اف پشتیبانی نمی کنند زیرا آنها هیچ آگاهی ای درمورد چگونگی و ماهیت خود مختاری نداشتند و از سوی جریانهای پان‌ترکیسم پیوسته تحریک به ابراز مخالفت می شدند . لذا در فرصت کوتاهی‌که داشت با توسل به ترفند های مختلف در صدد جلب توجه تالشان‌برآمد . از طرف دیگر ساکنان غیر تالش منطقه از وجود کلمه تالش در نام‌جمهوری خود مختار مورد نظر خوششان نمی آمد . همچنین برخی ازمقامات عالی رتبه که اصالتا” تالش بودند ، برای حفظ موقعیت خود حاضربودند فرمانهای علی اف را اجرا نمایند . علی اف در دیدارهای خود باهمت اف با زیرکی دریافته و مطمئن شده بود که در شرایط اضطراری ،همت اف به روی هم وطنان خود اسلحه نخواهد کشید و این موضوع‌برایش رمز نهایی گشودن گره تالش مغان به شمار می آمد . به این ترتیب‌بر آن شد که که در آغاز عده ای را در لنکران علیه همت اف بشوراند .
حیدر علی اف پس از انجام ملاقات دوم با همت اف ، گروهی ازمقامات علی رتبه و نمایندگان پارلمان که اصالتا” تالش بودند را به شرکت‌در جلسه ای فوق العاده فراخواند و به شرکت کنند گان در جلسه اطمینان‌داد که مذاکرات جلسه کاملا” سری خواهد بود و همه می توانند بدون هیچ‌معذوریت و نگرانی نظر خود را بیان کنند و تأکید نمود که در تلویزیون ودیگر رسانه ها نیز فقط سخنان ایشان
پخش خواهد شد .
در آن جلسه علی اف سخنان خود را با احتیاط و حساب شده آغازنمود و عمدتا” در مورد ضرورت دوستی و تقویت زمینه های همگرایی‌اقوام کشور صحبت کرد و ضمن آن اظهار داشت که سیاستهای جبهه خلق‌در بین مردم نفاق افکنده است . اعلام ترکی به عنوان تنها زبان رسمی‌کشور اقدامی اشتباه بوده است . او گفت : ما یک ملت هستیم ، هیچ چیزبرای تقسیم کردن نداریم ، در شرایطی که جنگ قره باغ به ما تحمیل شده‌و تمامیت ارضی کشور به خطر افتاده است سخن گفتن در مورد مسائلی که‌بهدا” هم می توان به آن پرداخت امری نا درست است و لذا ما باید تمام‌نیروهای خود را برای بیرون کردن دشمن از خاک وطنمان بسیج نماییم .حاضران در جلسه نیز تا حدودی گفته های اورا باور کردند زیرا در طول‌مدت یک ماه و نیم سکوت دولت شایعاتی بر سر زبانها افتاده بود و می‌گفتند علی اف اعطای خود مختاری به تالشان را پذیرفته است . موضوع‌بسیار جالب توجه این که علی اف در تاریخ ۲۱ ژوئن به عنوان رئیس‌شورای عالی کشور اعلام نمود که « در لنکران جمهوری خود مختار برقرارخواهد شد . » عیسی قنبر رئیس قبل شورای عالی در واکنش به آن گفته‌علی اف پیشنهاد کرد که باید فورا” این مسئله بر رسی شود و تدابیری‌فوری انجام گیرد . علی اف بی دنگ در جواب او گفت : مسبب همه ی این‌وقایع شما رهبران قبلی کشور هستید . عدم رعایت منافع ملی و حقوق‌اقلیت های قومی اوضاع کشور را به بحران کشانده است . بنابراین ازهرگونه اقدام در مقابل گفته ی بالا جلوگیری کرد زیرا او هنوز برای تقویت‌پایه های قدرت خود نیازمن آن بود که با همت اف مماشات و با تالشان‌مدارا نماید .
باری … پس از این که دیدگاه علی اف در مورد وقایع تالش مغان‌معلوم شد اعضای جلسه با اطمینان از این که گفته هایشان به بیرون درزنخواهد کرد ، شروع کردند به ایراد سخنانی علیه همت اف و یاران وطرفداران او . وقتی علی اف متوجه تأثیر وعده های خود و عدم ثبات‌عقیده حاضران در جلسه پی برد ، دستورداد تمام مذاکرات آن جلسه دررادیو و تلویزیون پخش شود . بیشتر سخنرانان جلسه از ترس جان وآبروی خود ناچار در باکو ماندند و صدا و سیمای باکو نیز چند روز سخنان‌آنها را مکررا” پخش کرد و این موضوع تأثیر منفی شدیدی بر افکارعمومی در منطقه ی تالش مغان گذاشت .
در تاریخ ۱۶ و ۱۷ اوت علی اف به منظور مذاکره درباره مسئله ی‌جمهوری تالش مغان اجلاس ملی را تشکیل داد . در آن اجلاس تصویب‌گردید که در مدت سه روز ارگانهای امنیتی و نظامی کشور باید امنیت رابرقرار کنند . رهبری آن عملیات نیز به صورت حسین اف واگذار گردید .لیکن یک هفته گذشت و هیچ اقدامی صورت نگرفت زیرا صورت حسین‌اف حاضر نبود علیه همت اف دست به اقدامی بزند . در آن حال علی اف‌در تاریخ ۲۳ اوت به وسیله تلویزیون از اهالی تالش مغان دعوت کرد که‌علیه همت اف قیام کنند و دولتش را سر نگون سازند . دعوت او که می‌توانست آشوبی بر پا کند با استقبال چندانی روبر نشد و روز بعد فقط چندصد نفر افراد مشکوک در میدان شهر لنکران گرد آمدند اما زمانی که‌مسئولین ارگانهای مختلف ، وزرا و نمایندگان مجلس با پشتیبانی نظامی وامنیتی پیش بینی شده وارد لنکران شدند ، حساسیت اوضاع مشخص‌گردید و علی اکرم چون نیروی مقابل خود را آماده برای انجام هر اقدامی‌دید ، برای جلوگیری از خونریزی ، دستور عدم مقابله صادر نمود و از مقرریاست جمهوری به پایگاه واحد نظامی N رفت و بعد شهر را ترک نمود باعده ای از یاران خود مخفی گردید اما پس از چند ماه دستگیر شد . اوزمانی که در بازداشتگاه وزارت امنیت ملی به سر می برد موفق به فرارگردید اما مجددا” در تاریخ ۷ اوت سال ۱۹۹۵ دستگیر و به حبس ابدمحکوم گردید ۱٫
منبع : عبدلی علی،تالشان کیستند،ویراست سوم،انتشارات جامعه نگر، ۱۳۹۱، تهران
————————————————– — ——–
–-۱ -همت اف بعدا با وساطت شورای اروپا از زندان آزاد و به کشور هلند تبعید گردید و اکنون درآنجا زندگی می کند.——————————-
