آق اولر ( نوئه دی )

اشاره : پس از ساخت مجموعه ی کاخ تابستانی سردار امجد در اراضی جنوبی مریان ، ساکنان آن اراضی به گوشه جنوبی تر و دقیقا در مسیر تردد چاروادارانی که از تالش به خلخال و هیر و اردبیل می رفتند، رانده شدند و در آنجا برای خود خانه های تازه ای ساختند . از مجموعه آن خانه ها دهکده کوچکی به و جود آمد که خود اهالی آن را « نوئه دی – ده نو » نامیدند . در همان زمان چون دیوارهای خانه های نوساز نوئه دی به رسمی کهن، با آهک سفید شده بودند ، چارواداران ترکی زبان آن دهکده را « آق اولر – خانه های سفید » می خواندند.

نام آق اولر به مرور زمان شهرت بیشتری پیدا کرد و وارد نوشته ها شد و  به عنوان نام رسمی آن دهکده شناخته شد . اکنون شایسته است که ما آنجا را همچنان مریان یا نوئه دی بخوانیم– ع . ع

 موقعیت و تاریخچه:

روستای آق اولر از توابع بخش مرکزی شهرستان تالش، با مختصات جغرافیایی ۴۸ درجه و ۳۸ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه و ۵۱ دقیقه عرض شمالی در ۳۸ کیلومتری شمال غربی شهر هشتپر و در ۱۴۳ کیلومتری رشت قرار دارد.

روستای آق اولر از روستاهای کوهپایه‏ای استان گیلان است و از سطح دریا ۱۱۰۰ متر ارتفاع دارد. این روستا از شمال به روستای مریان، از شمال شرق به روستای سیاهونی و از جنوب به جنگل و از غرب به روستای حسن دگیرمان محدود می‏شود. آب و هوای آن کوهستانی نیمه مرطوب با تابستان معتدل و زمستان‏های سرد است. روستای آق اولر در بخش میانی رودخانه کرگانرود واقع شده است و میزان بارندگی سالانه آن ۱۷۳۲ میلی‏متر گزارش شده است.

گورستان‏های باستانی روستای آق اولر قدمت و پیشینه تاریخی آن را نشان می‏دهد. آثار کاخ‏های سردار امجد از حکام دوره قاجاری، مسجد و حسینیه شیرخان آق اولر و گورستان پیرعلی از گذشته درخشان این روستای ییلاقی حکایت دارد.

اقتصاد روستای آق اولر براساس زراعت و دامداری استوار است. عده‏ای نیز به تولید صنایع دستی و امور خدماتی اشتغال دارند. گندم مهم‏ترین محصول روستاست و دیگر محصولات آن عبارتند از: توتون، ذرت، سیب‏زمینی، یونجه و لوبیا. انواع میوه‏های زرد‏آلو، سیب، به، گلابی از محصولات سردرختی آن است. تولید لبنیات، گوشت تازه و پرورش طیور مانند بوقلمون و مرغ در روستا رواج دارد.

مردم روستای آق اولر به زبان‏های ترکی و تالشی سخن می‏گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.

 الگوی معیشت و سکونت:

روستای آق اولر براساس سرشماری سال ۱۳۷۵ دارای ۸۲ نفر جمعیت بوده است، که در سال ۱۳۸۵ جمعیت این روستا، در زمستان ۱۲ نفر و در تابستان ۴۸۰ نفر گزارش شده است.

معماری روستای آق اولر بسیار زیبا است و با معماری روستاهای جلگه‏ای گیلان متفاوت است. بافت روستا متراکم و فاقد محله‏بندی مشخص است. در بنای خانه‏های قدیمی از سنگ، ملات کاهگل و چوب استفاده شده است. سقف خانه‏ها، شیروانی یا لته کوبی است. در ساخت خانه‏های جدید از مصالح سیمان، آجر، تیرآهن و ورق گالوانیزه استفاده شده است. در خانه‏های مسکونی غالباً انباری و طویله‏ نیز وجود دارد.

 جاذبه‏های گردشگری:

مهم‏ترین جاذبه‏های گردشگری روستای آق اولر مشتمل بر فضای جنگلی، مراتع سرسبز، ارتفاعات مه‏آلود، جریان رودخانه‏های کوچک و بزرگ، مهمان‏نوازی مردم و آثار تاریخی آن است.

محوطه باستانی گورستان آق اولر به دوره پیش از تاریخ ایران تعلق دارد. این گورستان نشانگر تمدنی است که تا دوره اسلامی تداوم داشته است.

گورهای آن به صورت سه طبقه، دخمه‏ای و سنگچین شده است. اشیاء مکشوفه نشان می‏دهد که مردگان به زندگی بعد از مرگ اعتقاد داشتند.

حسینیه و مسجد شیرخان توسط شیرخان از مالکان روستا در دو طبقه ساخته شده که طبقه اول آن مخصوص انبار هیزم و وسایل آشپزخانه برای مراسم و اعیاد و طبقه دوم برای استفاده مردان و زنان می‏باشد. در بنای اولیه دور تا دور مسجد، ایوان کوچکی با یک متر عرض به صورت غلام گردشی ساخته شده بود، که اکنون فقط ایوان ضلع غربی آن باقی مانده است. مسجد دارای چندین پنجره و در ورودی است که به غلام گردشی گشوده می‏شوند.

تزیینات و گچ‏بری‏هایی با نقوش اسلیمی و تیرهای چوبی ستون‏های غلام گردشی، که با فن خراطی مزین شده‏اند، بسیار جالب توجه می‏باشند.

قبر پیرعلی، مردی از روستای آق اولر، ساده و بدون بارگاه در گورستان قدیمی است که بنا به منزلت و دانش شخص مدفون به مکان زیارتی تبدیل شده است. در سال ۱۳۷۰ ضمن حفاری غیرمجاز قبر تخریب شد و مردم مسجدی بر روی آن احداث کردند که هنوز به قبر پیرعلی شفا دهنده و مشکل گشا معروف است.

کاخ‏های ییلاقی سردار امجد دو ساختمان مجزا است که خان نشین آن در دو طبقه بنا شده است. یکی از بناها توسط میراث فرهنگی مرمت شده و دیگری هنوز مخروبه باقی مانده است و شامل قراول خانه، محل استقرار نظامیان و اصطبل چهارپایان است که در زمان انقلاب مشروطه، در آتش سوخته‏اند.

صنایع دستی روستای آق اولرگلیم‏بافی، جاجیم‏بافی، جوراب و شال بافی است که در طرح‏ها و رنگ‏های زیبا توسط زنان روستا انجام می‏شود.

بیشتر مردم روستا مخصوصاً زنان از لباس محلی استفاده می‏کنند. پوشش مردان شامل کلاه و شلواری شبیه شلوار کردی، جلیقه، شال و پیراهن و پوشش زنان شامل روسری‏های رنگین با نقوش زیبا، پیراهن بلند، دامن پرچین و جلیقه با رنگ تیره می‏باشد.

تحویل سال، عید نوروز، دید و بازدید و سیزده بدر در روستا برگزار می‏شود. مراسم روز سلطان، دروزه، ۴۵ نورزو، پنجک، مراسم بند‏آوردن باران، کوبیدن بر ظرف مسی برای جلوگیری از ماه‏گرفتگی و خورشید گرفتگی از مراسم خاص روستاست و یوله چله، قصه چله، سیومو از مراسم شب یلدا است.

مراسم عزاداری ماه محرم و بزرگداشت اعیاد قربان،‏ غدیر و فطر با آیین‏های خاص مذهبی برگزار می‏شود.

بازی‏ها و ورزش‏های محلی روستا شامل اسب‏سواری، کشتی مردان قائیش گوتورمک یا قائیش چکدی، بورک قاچدی، خاله خاله و چیلینگ آقاج است که بیشتر به صورت گروهی و توسط کودکان و نوجوانان روستا انجام می‏شود.

نوای نی چوپانان تالشی و ساز عاشیق‏های آذری همراه با ساز و دهل در جشن‏ها و مراسم عروسی شور و حال خاصی در افراد پدید می‏آورد.

غذاهای محلی روستا عبارت‏اند: از آبگوشت شوربا، آبگوشت قرمه، انواع آش‏های ترش آش و آش رشته، برنج و ماهی و انواع لبنیات تازه.

عسل، لبنیات، جاجیم، گلیم و جوراب پشمی از مهم‏ترین سوغات روستای آق اولر است.

دسترسی: روستای آق‏اولر از طریق هشتپر و با جاده‏ای آسفالت قابل دسترسی است.

 یکی از نقاط دیدنی و تماشایی استان گیلان که به اعتبار اظهار نظر متخصصین صنعت منطقه زیبای آق اولر است .

گردشگری و هر گردشگری که به تالش سفر کرده و گذرش به کوهستانهای تالش افتاده ،

این روستای کوهستانی و ییلاقی در ۳۵ کیلو متری غرب شهرستان تالش و در میان     دره هایی که توسط کوههای سر بفلک کشیده محصور است قرار دارد . اگر شما تمایل داشته باشید که به آق اولر سفر کنید پس از طی کردن خیابانهای تالش در منتهی الی  شمال شهر و عبور از روی پلی که بر روی رودخانه گرگان رود احداث شده ، بعد از گردش به سمت چپ و در جهت غرب و پس  از عبور از روستا های  هره دشت ، نال بند ، بالده کری ، ماشین خانه ، کیش دبی ، تنگاب ، نولبلاغ ، کبلامک ، شیله وشت ، سینه هونی ، کله ور ، مریان به روستای آق اولر می رسید . این مسیر تماماٌ آسفالته و مانند تمام جاده های کوهستانی پر پیچ و خم و سر بالایی است که گاه این سر بالایی ها به سراشیبی نسبتاٌ تندی تبدیل می شود و در مسیر راه عموماٌ کرکان رود در سمت چپ جاده قرار دارد و با عبور خود که در بستر دره های پر پیچ و خم کوههای تالش است به زیبایی و لطافت ذاتی طبیعت شمال جلوه ای بدیع داده و با سرو صدا و کف آلود به سمت دریای کاسپین  ( خزر ) در حرکت است . این رودخانه دائمی همیشه مشتاقان طبیعت را به سوی خود جلب کرده است. جنگلهای هیرکانی با درختان برگ ریز از دیگر جاذبه های طبیعی منطقه آق اولر است . این جنگلها در ایام بهار و تابستان سبز و در پاییز مانند یک تابلوی نقاشی رنگارنگ است و بادهای پاییزی وقتی به وزش در می آید برگهای سرخ و زرد و قهوه ای این درختان را در هوا به رقص در می آورد  و سیمای زیبای طبیعت تالش را مانند هنرمندی چیره دست تزیین می کند.

 در مسیر رفته رفته  وجود تخته سنگ های بزرگ و غیر منظم و سنگ های مطبق لایه لایه که از دیواره ضمن اینکه کوهها بیرون آمده اند همگی نوید نزدیک شدن به روستای ییلاقی آق اولر را می دهند که در ارتفاع ۱۱۰۰ متری از سطح  در یای آزاد قرار دارد. در فصل تابستان بدلیل همین اختلاف سطح و ارتفاع بلند خنکهای نسیم و وزش باد سرمایی را با خود به همراه می آورد که در دل تابستان گرم طراوتی تازه به محیط می بخشد چهره گشاده و پر تبسم نیز اهالی پذیرای گردشگرانی است که از اقصی نقاط کشور  به این روستای زیبا آمده اند .

 دیوارهای خانه های روستایی آق اولر اغلب به رنگ سفید است و پنجره های آن به رنگ آبی رنگ آمیزی شده و بامهای خانه ها گاه با سفال قرمز و گاه با تخته های حاصل از چوبهای جنگلی که در اصطلاح محلی به آنها  لت می گویند پوشش داده شده است . این تصاویر زیبا دیدگان هر مسافری را به خود جلب می کند . علاوه بر اینها وجود زندگی سرشار از امید و تلاش ساکنان خانه ها که به دنبال رمه گوسفندان و گاو ها در مزارع هم جوار خانه های توصیف شده حرکت     می کنند  فضایی رویایی مانند صحنه های نمایش به وسعت طبیعت تالش برای گردشگران با ذوق وعلاقمندان  طبیعت بوجود می آورند. صدای  آبشارهای کوچک و بزرگ اطراف روستای آق اولر و نغمه پرندگان متعدد مانند نوای موسیقی از  طبیعت بکر تالش به گوش گردشگران می رسد. رمه های گوسفندان و گاوها را می بینید که با پارس سگهای گله از کنار شما عبور می کنند و خانه های روستایی که بوی نان تازه  تنوری شان به همراه بوی دود هیزم به مشام می رسد.

  آثار تاریخی آق اولر مانند حمام آجری مریان با گنبد ی مدور و خانه های سردار امجد که از زمان گذشته به جا مانده اند ،گردشگران را به انتظار نشسته اندو علاوه بر آن  چشمان مشتاق مردم روستا با قلب هایی به روشنی آفتاب که گاه گاه شما را زیر نظر گرفته اند همه وهمه تصویری به یاد ماندنی از تالش و آق اولر در خاطره ها به جای می گذارند که هر وقت به یاد آن می افتید  بار دیگر آرزوی سفربه آق اولر را در سر می پرورانید . تالش و طبیعت زیبای آن و آق اولر با شکوه و دیدنی ،  منتظر قدوم شما هستند.

 گور ستان های باستانی منطقه آق اولر منطقه که در سال های اخیر از دل خاک سر بر آورده اند، شناسنامه قوی و معتبری برای این منطقه محسوب می شود ،این گو رستانها متعلق به نیمه دوم هزاره دوم قبل از میلاد می باشد و آثار مختلفی مانند ابزار آلات زندگی روز مره ، سلاحهای جنگی و سائل تزئین و زینت و… از آنها یافت شده است.

 غیر از این گو رستان های باستانی، سه بنای معماری متعلق به دوران قاجار نیز در منطقه به چشم می خورد که یکی از آن ها کاخ ضرغام السلطنه (سردار امجد)،حاکم منطقه بوده، که اکنون در حال مر مت است و بعنوان پا یگاه سازمان میراث فر هنگی و گر دشگری در نظر گرفته شده است.

 کاخ  ییلاقی ضرغام السلطنه (سردار امجد) از سه قسمت تشکیل می‌شد که عبارتند از : ۱- خان نشین که محل استقرار خان و خاندان و نزدیکانش بود.۲- قراول خانه که محل استقرار نظامیان بود.۳- اصطبل کاخ مزبور در دوران اوج نهضت مشروطیت به دست مشروطه طلبان به آتش کشیده شد و بازسازی آن توسط سازمان جهانگردی و میراث فرهنگی استان گیلان از مدتی پیش آغاز شده است.

 این کاخ در منطقه ییلاقی آق اولر شهرستان تالش قرار دارد و از نظر مناظر طبیعی و موقعیت جغرافیایی وضعیت ویژه‌ای در جذب گردشگر دارد.

 خانه ییلاقی دیگر، حمام آق اولر که با یک معماری منحصر به فرد ساخته شده است .